Εκδήλωση της Ένωσης Κρητών για τους Μουσουλμάνους της Μεγαλονήσου

Μία σπουδαία εκδήλωση πραγματοποιείται από την Ένωση Κρητών Κορινθίας «Ο Ψηλορείτης» στο πλαίσιο εορτασμού των 70 χρόνων από την ίδρυση του σωματείου.

Η εκδήλωση αφορά την ιστορική και διαχρονική παρουσία των μουσουλμάνων της Κρήτης κατά την περίοδο 1645 – 1924. Η εκδήλωση θα πραγματοποιηθεί το Σάββατο 9 Νοεμβρίου, στις 18:30 στο Αμφιθέατρο του 4ου Γενικού Λυκείου Κορίνθου. Κεντρικός ομιλητής θα είναι ο Χανιώτης ιστορικός ερευνητής, Ευθύμης Λεκάκης, ενώ η ομιλία θα επενδυθεί μουσικά από καταξιωμένους στο χώρο της παράδοσης μουσικούς (Ειρήνη Δερέμπεη, Κάρολος Κουκλάκης, Ανδρέας Αρβανίτης, Στρατής Ψαραδέλλης, Μανούσος Κλαπάκης, Άννα Κουκλάκη).

Ποιοι ήταν οι μουσουλμάνοι της Κρήτης

Οι Τουρκοκρητικοί ή μουσουλμάνοι της Κρήτης ήταν μια πληθυσμιακή ομάδα της Μεγαλονήσου από την εποχή της κατάκτησης του νησιού από την Οθωμανική Αυτοκρατορία το 1669, μέχρι την υποχρεωτική ανταλλαγή πληθυσμών μεταξύ Ελλάδας και Τουρκίας το 1923. Στην Κρήτη δεν εγκαταστάθηκαν ποτέ μαζικά Οθωμανοί από την Ανατολία, πλην των μόνιμων στρατευμάτων για την επάνδρωση και φύλαξη των φρουρίων που έστελνε η Υψηλή Πύλη.

Οι μουσουλμάνοι της Κρήτης ήταν κρητικής καταγωγής και ομιλητές της κρητικής διαλέκτου. Ελάχιστοι εξ αυτών μιλούσαν και έγραφαν την τουρκική γλώσσα, την οποία διδάσκονταν ως δεύτερη. Θεωρούμενοι δε ως «διαρκώς τελούντες υπό τα όπλα», ουδέποτε κλήθηκαν να υπηρετήσουν στον τακτικό οθωμανικό στρατό, παρά κατατάσσονταν στα κατά τόπους γενιτσαρικά τάγματα (ορτάδες) και καλούνταν γενίτσαροι από τους χριστιανούς Κρητικούς. Οι Τουρκοκρητικοί αποτελούσαν, σε διάφορες περιόδους, από το 10% μέχρι και το 50% του πληθυσμού της Κρήτης. Η φυλετική ταυτότητα των Τουρκοκρητών είναι αμφιλεγόμενη μέχρι τις μέρες μας, καθώς κατατάσσονται άλλοτε ως ελληνόφωνοι Τούρκοι και άλλοτε ως εξισλαμισμένοι Έλληνες.

Οι Τουρκοκρήτες ήταν είτε χριστιανοί Κρητικοί που εξισλαμίσθηκαν μαζικά σε διάφορες περιόδους, προκειμένου να αποφύγουν τον κεφαλικό φόρο των απίστων (jizya), είτε μεγάλοι και μικροί γαιοκτήμονες οι οποίοι εξισλαμίσθηκαν οικειοθελώς μετά την οθωμανική κατάκτηση της Κρήτης, ώστε να μπορέσουν να διατηρήσουν στο ακέραιο τις περιουσίες και τα αξιώματά τους. Κατά κανόνα δεν μιλούσαν την τουρκική και δεν τηρούσαν τους τύπους της μουσουλμανικής πίστης, καθώς έπιναν κρασί ή έτρωγαν χοιρινό κρέας κλπ.

Μέχρι τα μέσα του 19ου αιώνα οι μουσουλμάνοι της Κρήτης έθεταν εμπόδια στην άσκηση της χριστιανικής λατρείας, παρ’ ότι επίσημα αυτή επιτρεπόταν. Μόνο σε εξαιρετικές περιπτώσεις επιτρεπόταν η ίδρυση χριστιανικών ναών, η διαπλάτυνση παλαιότερων, ενώ σε ορισμένες περιπτώσεις απαγορεύονταν και οι κωδωνοκρουσίες. Αργότερα χαλάρωσαν οι απαγορεύσεις και άρχισε σταδιακή μεταστροφή των μουσουλμάνων της Κρήτης ή κρυπτοχριστιανών στον χριστιανισμό. Ακόμα και ολόκληρα χωριά άλλαζαν θρήσκευμα.

Η μαζική αναχώρηση των Τουρκοκρητικών άρχισε μετά το τέλος της επανάστασης του 1897 και την ίδρυση της Κρητικής Πολιτείας, όταν αρνούμενοι να τεθούν υπό τη διοίκηση χριστιανού ύπατου αρμοστή εγκατέλειψαν οικειοθελώς την Κρήτη και εγκαταστάθηκαν σε άλλες περιοχές της οθωμανικής επικράτειας όπως η Σμύρνη, η Κωνσταντινούπολη, η Προύσα, το Ικόνιο, η Συρία, η Βεγγάζη και τα Δωδεκάνησα.

Τον Ιανουάριο του 1899, στα πλαίσια των πρώτων ελεύθερων εκλογών στην Κρήτη, εξελέγησαν 50 μουσουλμάνοι πληρεξούσιοι (έναντι 138 χριστιανών). Ακολούθησε νέο μεταναστευτικό κύμα κατά την περίοδο των Βαλκανικών Πολέμων, ενώ λόγω της υποχρεωτικής ανταλλαγής πληθυσμών του 1923 αναγκάσθηκαν όλοι ανεξαιρέτως να εγκαταλείψουν την Κρήτη ως Οθωμανοί. Ενδιάμεσα, οι Τουρκοκρητικοί που είχαν εγκατασταθεί στη Μικρά Ασία, έλαβαν ενεργά μέρος στον ελληνοτουρκικό πόλεμο του 1919-1922 εναντίον του Ελληνικού Στρατού.