By Πέθανε χτες το βράδυ ο συνθέτης Θάνος Μικρούτσικος, ο σημαντικότερος ίσως συνθέτης της γενιάς του, με θητεία πολλών δεκαετιών στη μουσική, τόσο στο τραγούδι όσο και σε πιο νεωτερικές και σοβαρές φόρμες.
Τα τελευταία χρόνια πάλευε με έναν ζόρικο καρκίνο -κι αν η απώλεια ήταν αναμενόμενη αυτό δεν την κάνει λιγότερο οδυνηρή ή το κενό λιγότερο δυσαναπλήρωτο.
Γεννημένος στην Πάτρα το 1947, ο Μικρούτσικος σπούδασε μαθηματικός, όπως και ο πατέρας του ο οποίος δίδασκε σε μεγάλα αθηναϊκά φροντιστήρια. Έκανε επίσης σοβαρές σπουδές μουσικής. Μαθηματικός σπούδασε και ο μικρότερος αδελφός του ο Ανδρέας, που επίσης έγραψε τραγούδια αλλά έγινε περισσότερο γνωστός από την ενασχόλησή του με την τηλεόραση.
Ο Μικρούτσικος στα νιάτα του είχε συγκρότημα ροκ με τον αδελφό του, αλλά εμφανίστηκε στη δισκογραφία το 1975 με τον δίσκο Πολιτικά τραγούδια, που περιείχε στη μία του πλευρά τραγούδια σε στίχους του Γερμανού αμφισβητία κομμουνιστή Βολφ Μπίρμαν (σε εξαιρετική μετάφραση Δημοσθένη Κούρτοβικ) και στην άλλη πλευρά τραγούδια σε στίχους του μεγάλου Τούρκου κομμουνιστή ποιητή Ναζίμ Χικμέτ σε μετάφραση Γιάννη Ρίτσου και Γ. Παπαλεονάρδου.
Την εποχή εκείνη, ο συνθέτης, ο αδελφός του, η τραγουδίστρια Μαρία Δημητριάδη, τότε σύζυγος του Ανδρέα, και άλλοι συντελεστές του δίσκου ήταν μέλη του «μαοϊκού» κόμματος ΕΚΚΕ, το οποίο γενικά είχε πολύ αξιόλογη παρέμβαση στα πολιτιστικά πράγματα, ωστόσο ο δίσκος αγαπήθηκε από όλη την αριστερή νεολαία της εποχής και τα τραγούδια του Μικρούτσικου άρχισαν να ακουγονται σε πολιτικές εκδηλώσεις και φεστιβάλ νεολαίας. Θα θυμόμαστε για πάντα το Αν η μισή μου καρδιά (που, ασεβώς κάπως, έδωσε και τον παροιμιακό στίχο «η άλλη μισή στην Κίνα βρίσκεται»), την έξοχη ερμηνεία της Δημητριάδη στο Αυτούς τους έχω βαρεθεί, αλλά και τον ίδιο τον Μικρούτσικο να τραγουδάει τη Μπαλάντα για τους ασφαλίτες αποδίδοντας θαυμάσια το σατιρικό πνεύμα του Μπίρμαν. Όπως και άλλοι συνθέτες, ο Μικρούτσικος τραγούδησε ο ίδιος λιγοστά τραγούδια του αλλά με μοναδικό τρόπο -με αξεπέραστο, μερικά χρόνια αργότερα, το Οι Εφτά νάνοι στο s/s Cyrenia, φυσικά σε στίχους Νίκου Καββαδία.
Αλλά κάναμε άλμα. Ακόμα είμαστε στα 1976, όταν ο Μικρουτσικος κυκλοφορεί τον δεύτερο δίσκο του, την Καντάτα για τη Μακρόνησο/Σπουδή σε ποιήματα Μαγιακόφσκι. Μια πλευρά ποιήματα Ρίτσου, μία Μαγιακόφσκι μεταφρασμένος από τον Ρίτσο, μουσική πρωτοποριακή, πάντοτε η έξοχη Δημητριάδη στην ερμηνεία, λίγο πιο δυσπρόσιτος δίσκος από τον προηγούμενο. Το λόγιο στοιχείο ήταν πάντοτε έντονο στη μουσική του Μικρούτσικου, ακόμα και στα τραγούδια του.
Τρίτος σημαντικός σταθμός, το 1977, τα Τροπάρια για φονιάδες, σε στίχους του Μάνου Ελευθερίου, με τη Μαρία Δημητριάδη και τον νεαρό τότε Γιώργο Μεράντζα. Κι ενώ η Δημητριάδη τραγουδούσε για τη Ρόζα Λούξεμπουργκ σε βερολινέζικο στιλ και για τον Νίκο Πλουμπίδη, αλλά και για την Πρέβεζα και το Κιλκίς, αν ήταν να διαλέξω ένα τραγούδι από αυτόν τον θαυμάσιο δίσκο θα ξεχώριζα τη Δίκοπη ζωή με τον Μεράντζα με τα πεντάστιχα του Ελευθερίου.
Ήδη ο Μικρούτσικος έχει προσεγγίσει το ΚΚΕ και η ένταξή του στον χώρο της ορθόδοξης κομμουνιστικής αριστεράς επισφραγίζεται με τον δίσκο του 1978 Μουσική πράξη πάνω στον Μπρεχτ, που παρουσιάστηκε σε φεστιβάλ της ΚΝΕ στο Περιστέρι -και με τραγουδιστή τον Γιάννη Κούτρα. Τότε τραγουδούσαμε όλοι το Άννα μην κλαις. Ευθέως πολιτικός είναι και άλλος ένας δίσκος σχετικός με το ΚΚΕ, οι Συναυλίες 81, από κοινού με τον Χρήστο Λεοντή. Από τον δίσκο αυτό ακούμε τη μπρεχτική Μπαλάντα του έμπορα, με τον Σάκη Μπουλά.
Προσπέρασα έναν άλλο δίσκο του 1978, τα Τραγούδια της Λευτεριάς, επίσης αμιγώς πολιτικό, κομμουνιστικό ροκ που τον χαρακτήρισε ο Φ. Τρούσσας. Το τραγούδι για το κομμουνιστικό μανιφέστο σημειώνει και το στιχουργικό ντεμπούτο του Άλκη Αλκαίου.
Όμως το 1979 ο Μικρούτσικος κυκλοφόρησε τον Σταυρό του Νότου (που είχε παρουσιαστεί και νωρίτερα) με 11 μελοποιημένα ποιήματα του Νίκου Καββαδία, με τραγουδιστή κυρίως τον Γιάννη Κούτρα αλλά και τον Βασίλη Παπακωνσταντίνου σε δυο πολύ χαρακτηριστικά τραγούδια. Ο Μικρούτσικος επρόκειτο να ασχοληθεί κι άλλες φορές με την ποίηση του Καββαδία, βρίσκοντας μια πλούσια φλέβα που στάθηκε σταθμός στο ελληνικό τραγούδι, έκανε δημοφιλέστατη την ήδη πολύ δημοφιλή ποίηση του πιο μελοποιημένου Έλληνα ποιητή, αλλά και έφερε τον συνθέτη σε ευρύτερο (και πιο διαφοροποιημένο πολιτικά) κοινό.
Επόμενος πολύ σημαντικός δίσκος, το 1982 το Εμπάργκο. Σημαντικός καθαυτός, αλλά και επειδή είναι η πρώτη ολοκληρωμένη δουλειά του στιχουργού Άλκη Αλκαίου, δίσκος πολυσυλλεκτικός και πρωτοποριακός, που όμως έδωσε και ένα αυθεντικό μαζικό σουξέ, την Πιρόγα (που δεν είναι καν αυτός ο τίτλος του τραγουδιού -Ερωτικό λεγόταν).
Aν ήταν να διάλεγα έναν δίσκο του Μικρούτσικου για εκείνο το παροιμιώδες ερημονήσι, μάλλον αυτόν θα διάλεγα. Από την πεντάδα των συντελεστών στην σκόπιμα αλαζονική πόζα της φωτογραφίας, τώρα πια μόνο ο Κώστας Καράλης βρίσκεται στη ζωή.
Την εποχή εκείνη ο Μικρούτσικος κήρυξε εκστρατεία κατά του λαϊκισμού στο τραγούδι -και έβγαλε το 1983 και τον δίσκο Αραπιά για λίγο πάψε να χτυπάς με το σπαθί, υπό τύπον αντιλαϊκιστικού μανιφέστου, καθώς και έναν δίσκο σε ποίηση Καβάφη. Μάλλον δεν είχε δίκιο σε αυτή την αντιπαράθεση αλλά δεν ακολούθησε για πολύ αυτόν τον δρόμο, αφού στη συνέχεια συνεργάστηκε με πρώτα ονόματα του τραγουδιού σε δίσκους με αρκετά ευδιάκριτη την αναζήτηση του σουξέ.
Ωστόσο, και αυτοί οι δίσκοι του (Η αγάπη είναι ζάλη, Κρατάει χρόνια αυτή η κολώνια, Συγνώμη για την άμυνα) έχουν διαμαντάκια, ενώ την ίδια εποχή έδωσε πλήθος άλλες λιγότερο εμπορικές δουλειές. Ξαναεπισκέφτηκε τον Καββαδία στις Γραμμές των οριζόντων, έδωσε το 1996 τον πολύ καλό Στου αιώνα την παράγκα με τον Μητροπάνο και το 2002 τον Άμλετ της Σελήνης με τον Θηβαίο. Εκείνη την εποχή είχε βγάλει με τους Κατσιμιχαίους έναν έξοχα παράξενο δίσκο, πιο πολύ απαγγελία αλλά και τραγούδι, σε ποίηση Φρανσουά Βιγιόν.
Αυτά τα έργα αρκούν για να τον τοποθετήσουν πάρα πολύ ψηλά, στις πολύ πρώτες θέσεις των συνθετών, ίσως και στην πρώτη της γενιάς μετά τους δίδυμους πύργους Μίκη και Μάνο (ή Μάνο και Μίκη).
Στα 1993 ο Μικρούτσικος έγινε εξωκοινοβουλευτικός αναπλ. υπουργός πολιτισμού στην τελευταία κυβέρνηση του Ανδρέα Παπανδρέου και ανέλαβε υπουργός Πολιτισμού μετά τον θάνατο της Μελίνας Μερκούρη.
Παραθέτουμε μερικά από όσα γράφηκαν στα social media για την αναχώρηση αυτού του σπουδαίου καλλιτέχνη.
Θάνος: «Ενάμιση μήνα τώρα βρίσκομαι σ’ ένα δωμάτιο του νοσοκομείου παλεύοντας μ’ ένα ανόητο πυρετό που επιμένει. Ποτέ δεν κρύφτηκα. Μηνύματα έρχονται από πολλούς φίλους που ρωτάνε για την κατάσταση της υγείας μου. Σας γράφω σήμερα γιατί αισθάνομαι πιο δυνατός κι είμαι σίγουρος ότι θα σας συναντήσω σύντομα. “Το ζήτημα δεν είναι να είσαι αιχμάλωτος. Το να μην παραδίνεσαι, αυτό είναι” που λέει και ο αγαπημένος μου Χικμέτ» Το κατάφερε. Συνάντησε την αθανασία παλεύοντας…
«Επιτρέψτε μου να σας πω, ότι παρότι πορεύομαι με την πλάτη στον τοίχο, είμαι ένας απόλυτα ευτυχισμένος άνθρωπος. Είναι αφενός η μουσική μου και κυρίως ο κόσμος που με αγκάλιασε με τέτοια αγάπη, τέτοιο πάθος και μου αναπτερώνει κάθε λεπτό το ηθικό, αλλά είναι και οι πέντε δικοί μου άνθρωποι. Με τη σημερινή ευκαιρία θέλω να πω σε όλους τους φίλους που είναι σήμερα εδώ: Μην αφήσετε καμιά στιγμή στη ζωή σας να πάει χαμένη. Ρουφήξτε κάθε δευτερόλεπτο. Ο χρόνος τρέχει τόσο γρήγορα. Διευρύνετε τις γνώσεις σας μέχρι τέλους. Συνεχώς να ονειρεύεστε. Κυνηγήστε την ουτοπία, όπως σας διαβεβαιώνω το έκανα εγώ και θα συνεχίσω, μέχρι τέλους. Σας ευχαριστώ όλους από καρδιάς». ΘΑΝΟΣ ΜΙΚΡΟΥΤΣΙΚΟΣ
«Γράφε για ότι σε καίει» μου έλεγε ο Ρίτσος. Και οι ιστορίες με τα ασυνόδευτα παιδιά πρόσφυγες με κατασπαράζουν. Έτσι γεννήθηκαν το «Ως την άκρη του κόσμου» με την Μπαρμπαρόζα και τον Πυξίδα να τολμάνε το αδύνατο. Και σήμερα έγινα κομμάτια διαβάζοντας την ιστορία της εννιάχρονης Αϊσά που αφού είδε τον αδελφό της να σκοτώνεται δίπλα της, αφού τραυματίστηκε στο πόδι, αφού ταξίδεψε μέρες στη θάλασσα, έφτασε στη Μόρια και αρνείται να φάει, να μιλήσει, να κινηθεί. Αρνείται την ζωή. Όλοι πρέπει να αντισταθούμε σ΄ αυτά τα εγκλήματα. Κύριε Τραμπ, κύριε Όρμπαν, κύριε Σαλβίνι, κύριε Άδωνι να είστε σίγουροι αυτή τη φορά η ιστορία σας κατέγραψε ήδη στις μαύρες σελίδες της.
Θάνος Μικρούτσικος
7 Οκτωβρίου 2019, 17:39
Κι όταν αυτός ο τρία μέτρα ψηλός και γεροδεμένος σάς ρίξει κάτω, κύριε Μικρούτσικε, ποια θα θέλατε να είναι τα τελευταία σας λόγια;
Θα ήθελα όλα τα δικά μου πρόσωπα να φοράνε λευκά. Όλη μου τη ζωή έπαιζα μουσική ντυμένος στα μαύρα, τώρα θα ήθελα στα λευκά. Θα μάζευα όλα τα αγαπημένα μου πρόσωπα και θα τους έλεγα, αλλάζοντας λίγο τον στίχο του Καββαδία (σ.σ. έχει σχεδόν δακρύσει): «Τα μάτια μου ζούνε μια θάλασσα… Θυμάσαι;»
Μπορώ να θυμηθώ σχεδόν όλες τις φορές που στάθηκα να τον κοιτάζω σε μια συναυλία. Όλες τις φορές που τον είδα να «περιγράφει» τους στίχους και το ρυθμό με το σώμα του στη σκηνή.
Παίζοντας πιάνο ή και χωρίς.
Επικεντρωνόμουν πάντα σ αυτό το μυστικό χορό του.
Ίσως στις συναυλίες του, τώρα που το σκέφτομαι, να πήγαινα μόνο γι αυτόν και το τραγούδι που θα έλεγε στο τέλος μόνος του.
Παρακολουθώντας τη διαδρομή της ασθένειάς του νομίζω ότι είδα πάλι τον ίδιο να «χορεύει» πάνω στη σκηνή. Γενναίος. Περήφανος. Παθιασμένος. Παλικάρι.
Τον αγαπούσα πολύ. Μα τι λέω…Τον αγαπώ πολύ!
Βλέπω τις αναρτήσεις και τις αλληλεπιδράσεις για τον Θάνο Μικρούτσικο – δύο από αυτές έχουν δε ξεχωριστή σημασία για ‘μένα – και σκέφτομαι ότι το καλλιτεχνικό του έργο όπως συμβαίνει σε ανάλογες περιπτώσεις, στέκεται πάνω από τις όποιες διαφορές των επιμέρους ομάδων.
Στο πρόσωπό όμως του ανδρός, έργο, βίος και ιδέες, νομίζω ότι συγκλίνουν όλες και όλοι, εκείνοι κι εκείνες, που έχουν ως προτεραιότητα έναν δικαιότερο κόσμο που δεν θα αφορά μόνο στον εαυτό τους, θα αφορά και στους άλλους, στους αδύναμους, σ’ εκείνους κι εκείνες που έρχονται από μακριά πάνω στις σαμπρέλες ή και χωρίς καν αυτές, με τα παιδιά στην αγκαλιά τους και όταν έχουν τύχη.
*Η οικογένειά του παρακαλεί αντί για στεφάνια, να διατεθούν τα χρήματα για τα ασυνόδευτα προσφυγόπουλα της Μόριας.
“Τον θάνατο, δεν τον φοβάμαι! ΚΑΘΟΛΟΥ! Από την ώρα που γεννιόμαστε μέχρι την ώρα που πεθαίνουμε με νορμάλ τρόπο, περνάνε 4.160 Σαββατοκύριακα. Πενήντα δύο είναι τα Σαββατοκύριακα του έτους, επί 80 χρόνια που ’ναι ο μέσος όρος ζωής, 4.160 μας βγαίνει. Εσείς, που είστε νέος, δεν βλέπετε να φεύγουν σαν νερό τα Σαββατοκύριακά σας; Φανταστείτε εμένα, που πάω στα 69. Γεννιόμαστε, εν ολίγοις, για να παλέψουμε στο ρινγκ με έναν τύπο τρία μέτρα ψηλό, γεροδεμένο, φορμαρισμένο, ο οποίος είναι προδιαγεγραμμένο ότι στον πέμπτο γύρο θα μας βγάλει νοκ-άουτ. Το στοίχημα που έχω βάλει, και μέχρι τώρα τα ’χω καταφέρει, είναι σε κάθε γύρο να του γαμώ τη μάνα! Τον κερδίζω στα σημεία και με αυτό τον τρόπο τον φρενάρω! Τι θα κάνουμε, θα χεστούμε απάνω μας; Μετά από μια τέτοια ζωή, με όλα αυτά που έκανα στα προσωπικά και στα επαγγελματικά μου, να φτάσω να του λέω: «Σε παρακαλώ, δώσε μου δυο χρόνια ακόμα;». Μη σώσει και μου δώσει!”
Κάποτε βρέθηκα εκτός Ελλάδας, με ανθρώπους που δεν ήξεραν ελληνικά, δεν ήξεραν τον Καββαδία και την ποίηση του, δεν ήξεραν τον Μικρούτσικο και τη μουσική του. Ο υπολογιστής μου ανοιχτός και έπαιζε μουσική. Και έπαιξε κι αυτό, αυτή την εκτέλεση. Και οι άνθρωποι αυτοί, που δεν είχαν ιδέα τί είναι αυτό που άκουγαν, που δεν καταλάβαιναν τους στοίχους, που δεν είχαν μεγαλώσει με τα δικά μου ακούσματα, ενδεχομένως ούτε καν με δυτικά ακούσματα, ένιωσαν περίπου αυτόματα ότι αυτή είναι μια μεγάλη μουσική..
Comments