Πότε καθιερώθηκαν οι παρελάσεις στην Ελλάδα

Οι παρελάσεις στην Ελλάδα αποτελεί ένα αγαπημένο πεδίο αμφισβήτησης μεταξύ όσων υποστηρίζουν την κατάργησή τους και όσων θεωρούν πως πρέπει να συνεχιστούν. Αλλά αυτό δεν είναι το μοναδικό πεδίο αντιπαράθεσης. Ένα ευρύτατο αντίστοιχο τέτοιο αφορά το πώς ξεκίνησαν και από ποιους.

Για πολλά χρόνια αρκετοί είναι αυτοί που πίστευαν πως οι παρελάσεις στην Ελλάδα έχουν τις ρίζες τους στον προηγούμενο αιώνα και συγκεκριμένα το 1936. Τότε ο δικτάτορας Μεταξάς εγκαθιστά μαθητικές και στρατιωτικές παρελάσεις μαζί.  Ήταν μια πρώτη δοκιμή για τον δικτάτορα μιας και στα χρόνια που θα ακολουθήσουν, θα ασχοληθεί ιδιαίτερα με την ανάπτυξη της στρατιωτικής συνείδησης της νεολαίας και θα χρησιμοποιήσει γιορτές και παρελάσεις ως όργανα για την επίτευξη των σκοπών της. Το φασιστικό μοντέλο της τότε Γερμανίας του Χίτλερ και της Ιταλίας του Μουσολίνι ήταν κάτι που θαύμαζε ο δικτάτορας Μεταξάς. Η ελληνική μίμηση δεν έφτασε βέβαια την εφιαλτική επιβλητικότητα των γιορτών που οργάνωνε ο Μουσολίνι ή ο Χίτλερ, αλλά ακολουθούσε πιστά τη συνταγή τους.

Ο ίδιος ο Μεταξάς σημειώνει στο Ημερολόγιό του στις 25 Μαρτίου 1938:

«Τί όνειρο ήταν χθες και σήμερα!
-Χθες στο πεδίον του Άρεως με την Εθνική Νεολαία. Το έργον μου! Έργον που ενίκησε μέσα σε τόσες αντιδράσεις! Σχεδόν 18 χιλιάδες παιδιά από Αθήνας και Πειραιά, περίχωρα και από πολλές επαρχίες. Φάλαγξ “Ι.Μεταξά” Πατρών! (…)
-Σήμερα. Τελετή. Ενθουσιασμός. Αποθέωσις. Παρέλασις στρατού θαυμασία. Απόγευμα παρέλασις Σχολείων Προσκόπων κτλ. και Εθνικής Νεολαίας με τα Τάγματα εις την ουράν. Αι φάλαγγες της ΕΟΝ ατέλειωτοι! Όλοι ντυμένοι! Περίπου 12-14 χιλιάδες! Εντύπωσις εις τον κόσμον καταπληκτική!»

Οι παρελάσεις που αναβίωσε και καθιέρωσε το ΕΑΜ

Στην Κατοχή οι παρελάσεις διακόπηκαν, αλλά ήταν το ΕΑΜ που το 1942 ήρθε να αναβιώσει την παρέλαση της 25ης Μαρτίου και να καθιερώσει τον εορτασμό της 28ης Οκτωβρίου. Οι κατοχικές δυνάμεις και η ελληνική κατοχική κυβέρνηση προσπάθησαν να καταστείλουν τους εορτασμούς.

«Ο εορτασμός της 28ης Οκτωβρίου αποφασίστηκε στις αρχές του Οκτώβρη 1941 σε μια συνεδρίαση του Γραφείου της ΚΕ της ΟΚΝΕ σε κάποιο σπίτι στην Κυψέλη… Την παραμονή της 28ης Οχτώβρη οι αρχές της κατοχής μετάδιναν από το ραδιόφωνο, δημοσίευαν στις εφημερίδες και είχαν τοιχοκολλήσει και στα κεντρικά σημεία της Αθήνας και των άλλων πόλεων της Ελλάδας ανακοινώσεις με τις οποίες απαγόρευσαν τις συγκεντρώσεις και τις κάθε είδους εκδηλώσεις την ημέρα αυτή, με ποινή επί τόπου εκτέλεση. (…) Στις 11 ακριβώς έβλεπες να καταφθάνουν οι φάλαγγες από τους διάφορους τόπους προσυγκέντρωσης με τις ελληνικές σημαίες μπροστά. Χιλιάδες και χιλιάδες φοιτητές, μαθητές, εργάτες είχαν πλημμυρίσει την πλατεία Συντάγματος. Διάφοροι ομιλητές πήραν το λόγο, άλλοι κατέθεταν στεφάνια στον Άγνωστο Στρατιώτη,  ενώ οι συγκεντρωμένοι έψαλαν τον εθνικό ύμνο. Εκεί για πρώτη φορά ακούστηκε το σύνθημα “θάνατος στο φασισμό – λευτεριά στο λαό”. Μπροστά στον όγκο των συγκεντρωμένων – που θα ήταν πάνω από 5.000 – δεν τόλμησαν να επέμβουν οι χαφιέδες και οι καραμπινιέροι – ειδοποιήθηκε η ιταλική καβαλερία που άρχισε να χτυπάει τους διαδηλωτές», αναφέρεται στην «Ιστορία της Εθνικής Αντίστασης 1940 – 1945» (εκδόσεις «Αυλός»), ένα συλλογικό έργο ανάμεσα στους συγγραφείς του οποίου ήταν ο Κωστής Παλαμάς, ο Νικηφόρος Βρεττάκος, ο Άγγελος Σικελιανός και ο Πέτρος Ρούσσος.

Όσο για την επέτειο της 25ης Μαρτίου αυτή γιορτάστηκε και πάλι το 1942 για πρώτη φορά μέσα στην κατοχή με πρωτοβουλία του ΕΑΜ Νέων, όπως σημειώνεται στο ίδιο βιβλίο:

«Την άλλη μέρα, 25 του Μάρτη, χιλιάδες λαού κατεβαίνουν από τις πρωινές ώρες στους δρόμους για να τιμήσουν την επέτειο της εθνικής επανάστασης. Οι διαδηλωτές εργάτες, ανάπηροι, φοιτητές, μαθητές, υπάλληλοι και νοικοκυρές, κρατώντας ελληνικές σημαίες και λουλούδια και τραγουδώντας πατριωτικά τραγούδια συγκεντρώνονται στο μνημείο του Αγνώστου Στρατιώτη. Εκεί μ’ επικεφαλής τους αναπήρους του ελληνοϊταλικού πολέμου,  στεφανώνουν το μνημείο, το ραίνουν με λουλούδια και ψάλλουν το εθνικό ύμνο. Οι Ιταλοί καραμπινιέροι χτυπούν τους διαδηλωτές. Οι συγκρούσεις κράτησαν ως το απόγευμα».²

Μία απο τις πιο ιδιαίτερες παρελάσεις έγινε στις 28 Οκτωβρίου του 1946 (φωτό επάνω). Έγινε στην πλατεία Συντάγματος στο Ναύπλιο και σε αυτήν συμμετείχαν μανάδες, χήρες και κόρες πεσόντων στους πολέμους του 1912-1922 και της περιόδου 1940-44.

Μήπως, όμως, οι παρελάσεις άρχισαν νωρίτερα;

Φαίνεται, όμως, πως επ’ εσχάτοις έχει αρχίσει να αναπτύσσεται η άποψη και μάλιστα με παράθεση πηγών ότι η ρίζα των παρελάσεων της 25^ης Μαρτίου βρίσκεται ακόμα πιο πίσω στον 19^ο αιώνα

Στις 26 Μαρτίου 1900 η Εφημερίδα των Αθηνών ΕΜΠΡΟΣ σε δημοσίευμά της με τίτλο: « Ο ΠΑΝΗΓΥΡΙΚΟΣ ΕΟΡΤΑΣΜΟΣ ΤΗΣ ΕΘΝΙΚΗΣ ΕΟΡΤΗΣ. Η ΕΝΘΟΥΣΙΩΔΗΣ ΠΑΡΕΛΑΣΙΣ ΤΩΝ ΜΑΘΗΤΩΝ ΤΩΝ ΣΧΟΛΕΙΩΝ…», μεταξύ πολλών άλλων περιγράφει αναλυτικά τα της παρελάσεως των μαθητών:

«Συμφώνως με το πρόγραμμα του Υπουργείου η συγκέντρωσις των μαθητών εν τη πλατεία Ομονοίας ήρξατο την 9ην πρωινήν ώραν, εξεκίνησαν δε πάντες βαδίζοντες ανά τετράδας και ηγουμένης της πάντας της μουσικής Εταιρίας κατευθύνθησαν διά της οδού Σταδίου και Ερμού εις τον Μητροπολιτικόν Ναόν έξωθεν του οποίου παρετάχθησαν κατά φάλαγγας».

Η Εφημερίδα των Αθηνών ΑΘΗΝΑΙ στις 25 Μαρτίου 1903 δημοσιεύει άρθρο του Γεώργιου Δροσίνη, με τίτλο «Η ΕΘΝΙΚΗ ΕΟΡΤΗ ΚΑΙ ΤΑ ΣΧΟΛΕΙΑ», το οποίο είναι ενδεικτικό και δίδει ξεκάθαρη απάντηση από το πότε εφαρμόζονται οι παρελάσεις: «Εις τον στερεότυπον τρόπον κατά τον οποίον εορτάζεται η 25η Μαρτίου ως εθνική εορτή από του 1838 ότε καθιερώθη δια διατάγματος του Βασιλέως Όθωνος μια μόνη εγένετο από τινος καινοτομία: η συμμετοχή των σχολείων. Αν δεν απατώμαι την συμμετοχήν ταύτην διέταξε πρώτος ο κ. Ευταξίας και ηκολούθησαν οι κατόπιν υπουργοί. Έκτοτε οι μαθηταί όλων των δημοσίων και ιδιωτικών σχολείων λαμβάνουν μέρος εις την δοξολογίαν και ακούουν εκ στόματος ενός των διδασκάλων των τον πανηγυρικόν της ημέρας, διακοσμούντες καταλλήλως προς τούτο το σχολείον των. (…) Πόσον η ιδέα ήτο ευτυχής αποδεικνύεται εξ’ αυτής της εφαρμογής της. Όλοι ομολογούν ότι το χαρακτηριστικώτερον και γραφικώτερον της εθνικής εορτής είνε η παρέλασις των μαθητών δια των οδών περισσότερον δε ενθουσιασμόν μεταδίδουν εις τους μεγάλους τα πατριωτικά άσματα των παιδικών στομάτων την ημέραν εκείνην, από τους παιάνας των στρατιωτικών μουσικών, τους καλπασμούς των ιππέων και τα μεγαλόφωνα προστάγματα των χρυσοστολίστων στρατηγών…».

Η ίδια εφημερίδα στις 26 Μαρτίου 1903 αναφέρει για τον εορτασμό της 25ης Μαρτίου: «… Εις την παράταξιν επρόκειτο να συντελέσουν και οι μικροί μαθηταί των δημοτικών σχολείων. Αλλ’ οι σώφρονες γονείς δεν αφήκαν τα παιδιά των να παγώσουν κάτω από τας λινάς στολάς των και ούτω ολίγιστοι προσήλθαν να παραταχθούν».

Σε τοπικό επίπεδο

Στην πόλη της Μεσσήνης εορτάζεται παρομοίως η 25η Μαρτίου 1821 όπως αναφέρει η εφημερίδα ΣΗΜΑΙΑ Καλαμών στις 27 Μαρτίου 1927: «…κατά την πρωίαν της 25ης Μαρτίου συγκεντρώθησαν όλα τα σχολεία μετά των λαβάρων των εις την κεντρικήν πλατείαν… Κατά την 10ην π.μ. προπορευομένης της Φιλαρμονικής ανακρουούσης πολεμικά εμβατήρια παρήλασαν όλα τα σχολεία κατά μήκος της πλατείας μεταβάντα ακολούθως εις τον ναόν των Τριών Ιεραρχών ένθα εψάλη η Δοξολογία… κατόπιν επακολούθησε δεξίωσις εν τω κοινοτικώ καταστήματι… προσέφεραν γλυκίσματα και αναψυκτικά εις τους προσελθόντας δια πρώτην φοράν εφέτος εις άπαντας τους μαθητάς της Μέσης εκπαιδεύσεως».

Το έτος 1925 δηλώνεται ξεκάθαρα ότι οι μαθητές συμμετέχουν στην εορτή με βηματισμό ρυθμικό υπό τους ήχους εμβατηρίων. Η ίδια εφημερίδα (ΣΗΜΑΙΑ Καλαμών) αναφέρει στις 28 Μαρτίου 1925: «Ανταπόκρισις από Μελιγαλά. Πανηγυρικώτατα εωρτάσθη και εφέτος η επέτειος της Εθνικής Ανεξαρτησίας…Την ημέραν της εορτής οι μαθηται απάντων των σχολείων της Κατωτάτης και της Μέσης Εκπαιδεύσεως με τας σημαίας επικεφαλής οδηγούμενοι υπό των Καθηγητών και Διδασκάλων με άσματα θούρια, με βήμα ρυθμικόν και με παράστημα αρρενωπόν κατηυθύνθησαν εις την Εκκλησίαν… εκεί ο ρέκτης και διακεκριμένος Γυμνασιάρχης μας κ. Ηλίας Κουτσογιαννόπουλος…εξεφώνησε τον πανηγυρικόν της ημέρας… απευθύνας εν τέλει ωραίαν και συγκινητικήν προσλαλιάν εις τους μαθητάς εις τας ψυχάς των οποίων προσεπάθησε να εμφυσήση την ιδέαν του καθήκοντος και του ατομικού και του κοινωνικού και του προς την πατρίδα τοιούτου…». ( ΣΗΜΑΙΑ Καλαμών 28 Μαρτίου 1925).

Στις 25 Μαρτίου 1834 η Εφημερίδα ΑΓΩΝ Κυπαρισσίας αναφέρει: «Την 25ην Μαρτίου ημέραν Κυριακήν και ώραν 9ην π.μ. τελεσθήσεται Δοξολογία εν τω Καθεδρικώ Ναώ Αγία Τριάς επί τη επετείω της εθνικής ημών παλιγγενεσίας και επί τη δεκαετηρίδι από της εγκαθιδρύσεως τής Ελληνικής Δημοκρατίας. Μετά την Δοξολογίαν θέλουσιν κατατεθή στέφανοι παρά της Κοινότητος Κυπαρισσίας, Συλλόγου Εφέδρων …Γυμνασίου Κυπαρισσίας… Α’ Δημοτικού Σχολείου, Β’ Δημοτικού Σχολείου…».

Στην πόλη της Καλαμάτας

Πάμε και στην Καλαμάτα, στις 26 Μαρτίου 1921, στην επέτειο των εκατό χρόνων από την επανάσταση του 1821. Η ΣΗΜΑΙΑ Καλαμών και πάλι αναφέρει: «Η Εθνική επέτειος της Ελληνικής Επαναστάσεως επανηγυρίσθη χθες μετά πάσης επισημότητος και μεγαλοπρεπείας… Η πόλις είχεν όψιν πανηγυρικήν. Όλα τα δημόσια και ιδιωτικά καταστήματα είχον σημαιοστολισθή… Περί την 10ην π.μ. ηγουμένης της μουσικής κατέφθασεν ο Στρατός και παρετάχθη έμπροσθεν του Μητροπολιτικού, Ναού… μετ’ ολίγην ώραν κατέφθασαν τα Σωματεία κι οι Σύλλογοι της πόλεως μετά των σημαιών και των λαβάρων των, όλα τα Δημόσια και Δημοτικά Σχολεία της πόλεως μετά των μαθητών κρατούντων μικράς σημαίας… Προσέρχονται ακολούθως άπασαι αι Πολιτικαί και Στρατιωτικαί Αρχαί… Μετά την Δοξολογίαν ο Γυμνασιάρχης κος Βαρβαρήγος εξεφώνησε τον πανηγυρικόν της ημέρας εξάρας δια μακρών το γιγάντιον έργον της Τουρκομάχου γενεάς του 1821 υμνήσας τα ένδοξα αυτών κατορθώματα. Μετά ταύτα επίσημοι και λαός κατηυθύνθησαν εις την Δημαρχίαν όπου προσεφέρθησαν πλούσια αναψυκτικά και γλυκίσματα… Γενικώς η εκατοστή επέτειος της Εθν. Παλιγγενεσίας εωρτάσθη αρκετά επιτυχώς».

Ανεξαρτήτως, πάντως, του πότε ξεκίνησαν, φέτος είναι η πρώτη φορά ύστερα από την περίοδο εκείνη της κατοχής, που η παρέλαση της 25^ης Μαρτίου δεν θα γίνει πουθενά στην Ελλάδα. Και μόνο αυτό το γεγονός δείχνει το μέγεθος  της κρίσης την οποία βιώνουμε.