18 Οκτωβρίου 1944: φτάνει στην Αθήνα η εξόριστη κυβέρνηση Εθνικής Ενότητας

Άφιξη της κυβέρνησης Εθνικής Ενότητας

Είσοδος της κυβέρνησης Εθνικής Ενότητας στην Αθήνα

Στις 18 Οκτωβρίου του 1944 έφτασε στην Αθήνα, μαζί με βρετανικές δυνάμεις υπό το στρατηγό Σκόμπυ και τους άνδρες του «Ιερού Λόχου» της Μέσης Ανατολής, ο πρωθυπουργός Γεώργιος Παπανδρέου με μέλη της κυβέρνησης και τους Σπηλιωτόπουλο, Ζέβγο, οι οποίοι έσπευσαν στην Ακρόπολη υψώνοντας σε πανηγυρικό κλίμα τη γαλανόλευκη. Την ελληνική σημαία παρέδωσε στον πρωθυπουργό ο νέος δήμαρχος, της απελευθερωμένης πια πόλης Αριστείδης Σκληρός παρουσία του βρετανού πρεσβευτή Λίπερ και του αντιναύαρχου Μάνσφιλντ.

Αντίθετα, στις ανταρτικές δυνάμεις δεν επιτράπηκε η είσοδος στην πρωτεύουσα, πλην ενός μικρού τμήματος του 34ού συντάγματος του ΕΛΑΣ υπό τον λοχαγό Απόστολο Κοκμάδη το οποίο παραστάθηκε συμβολικά στην τελετή. Εν συνεχεία η πομπή των επισήμων κατευθύνθηκε στη Μητρόπολη, όπου τελέσθηκε δοξολογία και ακολούθησε ο «λόγος της Απελευθέρωσης» από τον πρωθυπουργό, ο οποίος εκφωνήθηκε από κτίριο της Πλατείας Συντάγματος προς ένα σχεδόν παραληρούν ακροατήριο, το οποίο κραύγαζε συνθήματα για «λαοκρατία», «τιμωρία των δωσιλόγων» κ.λ.π. Ο Παπανδρέου απέφυγε να εκδηλώσει τις σαφείς προθέσεις του επί του πολιτειακού ζητήματος.

Η εκφώνηση του “λόγου της Απελευθέρωσης” από τον Γεώργιο Παπανδρέου στην πλατεία Συντάγματος (18 Οκτωβρίου 1944)

Ο λόγος εκφωνήθηκε από το ίδιο κτήριο (υπουργείο Συγκοινωνίας τότε, σήμερα το πολυκατάστημα Public) από όπου είχε εκφωνήσει τον λόγο του ο Ελευθέριος Βενιζέλος τον Σεπτέμβριο του 1910 και είχε τιθασεύσει τα πλήθη επιβάλλοντας την Αναθεωρητική έναντι της Συντακτικής βουλής που ζητούσαν επίμονα οι παριστάμενοι. Όταν ο Παπανδρέου βγήκε στον εξώστη να μιλήσει στον συγκεντρωμένο κόσμο, αντίκρισε ένα κοινό που στην συντριπτική του πλειοψηφία άνηκε πολιτικά στο ΕΑΜ. Όπως γλαφυρά περιγράφει ο Θεμιστοκλής Τσάτσος αυτόπτης μάρτυς και Υπουργός Δικαιοσύνης τότε “…Η ερυθρά σημαία και τα λάβαρα με το σφυροδρέπανον εκυριάρχουν από άκρου εις άκρον. Ο Εθνικός ύμνος η εν οιονδήποτε Εθνικό άσμα δεν ηκούοντο. Μόνον η “Λαοκρατία”. Θέσις δια μιαν έστω εθνικήν οργάνωσιν εις την Πλατείαν του Συντάγματος δεν υπήρχε. Μόνον Εαμικές οργανώσεις ηδυνήθησαν να καταλάβουν θέσιν επί της πλατείας. Θα έλεγε κανείς ότι παρευρίσκεται εις εορτήν κομμουνιστών εν Μόσχα, διότι εν Αθήναις θα έπρεπε να υπάρχουν περισσότεραι ελληνικαί σημαίαι, έστω και αν επρόκειτο περί καθαρώς κομμουνιστικής εορτής..”. Οι υποστηρικτές του ΕΑΜ είχαν εκτοπίσει πλήρως τους υποστηρικτές των Εθνικιστικών οργανώσεων από τον χώρο. Σύμφωνα με τον Τσάτσο αραιά και που μόνο, έβλεπες μέλη των οργανώσεων αυτών ανά τετράδες με πλακάτ να φωνάζουν υπέρ της “μεγάλης Ελλάδας”, συνθήματα όμως που ακούγονταν ελάχιστα. 

Ο Παπανδρέου λοιπόν απευθύνθηκε σε ένα κοινό εντελώς αρνητικά διακείμενο απέναντι του, το οποίο συνεχώς τον διέκοπτε με τα συνθήματα “Λαοκρατία” (σύνθημα που υπονοούσε την πολιτική επιρροή του ΕΑΜ) και “Εθνική Νέμεσι” (σύνθημα για την αυστηρή τιμωρία των συνεργατών των Γερμανών και των “ταγμάτων ασφαλείας”). Ο Παπανδρέου όμως δεν έχασε το κουράγιο του. Στον “λόγο της Απελευθέρωσης” που εκφώνησε με στεντόρεια φωνή επικεντρώθηκε στο ζήτημα της Εθνικής ολοκλήρωσης (Βόρειος Ήπειρος – Δωδεκάνησα και Βόρεια σύνορα), της ανασύνταξης των ενόπλων δυνάμεων και των σωμάτων ασφαλείας αλλά μίλησε και για σκληρές κυρώσεις κατά των δοσιλόγων, βασικό αίτημα του ΕΑΜ. Με τόλμη αναφέρθηκε στο Ρίμινι στον “Ιερό λόχο” και το Ελ Αλαμέιν, αλλά αναφέρθηκε και στην αντίσταση των Αθηναίων τους οποίους επαίνεσε. Τελείωσε τον λόγο του με τον απραίτητο επίλογο για την “Εθνική Ένωση” που “σώζει”. Κατά την διάρκεια της εκφοράς του λόγου του, ο Παπανδρέου, εκτός κειμένου, ανέφερε την περίφημη φράση “πιστεύομεν εις την Λαοκρατίαν” σε μια προσπάθεια να επικοινωνήσει με το ακροατήριο του, ώστε να καταφέρει να αποσπάσει αν όχι την επιδοκιμασία του, τουλάχιστον την προσωρινή εύνοια του. Για την φράση αυτή ο Παπανδρέου θα κατηγορηθεί από πολλούς πολιτικούς του αντιπάλους στα χρόνια που ακολούθησαν για προσωρινή ιδεολογική συμπόρευση με τους κομμουνιστές, κάτι που φυσικά δεν ίσχυε.   

Το σημαντικότερο όμως απόσπασμα του λόγου, ήταν αυτό στο οποίο ο Παπανδρέου αναφέρεται στην αποκατάσταση της λειτουργίας του ελεύθερου Ελληνικού κράτους και την τήρηση των συμφωνιών του Λιβάνου και της Καζέρτας που είχαν υπογραφεί και από το ΕΑΜ. Η αποστροφή αυτού του πρωθυπουργικού λόγου στρεφόταν άμεσα κατά των συνθημάτων και της ψυχολογίας των ακροατών, με τους οποίους ερχόταν σε ευθεία αντιπαράθεση. Ο Παπανδρέου όμως δεν δείλιασε, αλλά επιβλήθηκε στο πλήθος μην δίνοντας χρόνο για αντιδράσεις και αδιαφορώντας για τα συνθήματα που ακούγονταν από τα “χωνιά” των επικεφαλής των αριστερών. Ουσιαστικά διεξαγόταν μια πάλη μεταξύ του πλήθους και του ομιλητή, στην οποία ο ομιλητής -έστω οριακά- επιβλήθηκε. Παρά  τις διακοπές και τα συνθήματα ο Παπανδρέου όχι μόνο ολοκλήρωσε τον λόγο του, αλλά κατάφερε να περάσει τις θέσεις της κυβέρνησης στο πλήθος.

Η επιτυχία του Παπανδρέου είναι πανθομολογούμενη και δεν αναφέρεται μόνο από τον Θεμιστοκλή Τσάτσο θερμό υποστηρικτή του τότε, αλλά και από τους Ηλία Τσιριμώκο (…ο Παπανδρέου ζήτησε την επαφή με τον λαό, και έχει κανείς την αίσθηση πως την βρήκε), από τον Θανάση Χατζή (στην πλατεία Συντάγματος ο Παπανδρέου κέρδισε μια μάχη υπέρ της αντίδρασης και των Άγγλων), το Σόλωνα Γρηγοριάδη (ο λόγος του Παπανδρέου εντυπωσίασε) και τον Ζαούση (μια από τις μεγαλύτερες στιγμές του Παπανδρέου  όταν μπροστά σε ένα τεράστιο πλήθος οργανωμένο και σχεδόν εχθρικό,, επέδειξε ένα θάρρος μοναδικό…).

Παρά όμως την πρόσκαιρη επιτυχία του Παπανδρέου, ο “λόγος της απελευθέρωσης” φανέρωσε την αντίθεση του ΕΑΜ κατά της κυβέρνησης Εθνικής ενότητας που ως τότε υπέβοσκε, προοιωνίζοντας τις τραγικές εξελίξεις που δεν απείχαν πολύ. Σύμφωνα με τον Θανάση Χατζή ο παρόντας Άγγλος υποστράτηγος Σκόμπυ έδειξε εκνευρισμό αντικρίζοντας το ΕΑΜικό πλήθος στην πλατεία λέγοντας στον επιτελάρχη του “…πρέπει να τελειώνουμε με αυτόν τον όχλο!!”

 Ι. Β. Δ.