Παροιμίες του Βυζαντίου που επιβιώνουν μέχρι σήμερα

Στον προφορικό μας λόγο συνηθίζουμε να χρησιμοποιούμε παροιμίες του Βυζαντίου χωρίς καν να γνωρίζουμε ότι προέρχονται από εκείνη την εποχή. Φυσικά, είναι εξαιρετικά δύσκολο να αποδείξουμε τον συσχετισμό των παροιμιών και των ιστοριών που κρύβονται πίσω τους. Παρακάτω παρουσιάζονται πέντε φράσεις που σχετίζονται με το Βυζάντιο και με γεγονότα της εποχής. 

«Του μπήκαν ψύλλοι στ’ αυτιά»

Ο αυτοκράτορας Ιουλιανός εξοργιζόταν όταν συλλάμβανε κάποιον να κρυφακούει, να κατασκοπεύει, δηλαδή, στοχεύοντας στο κουτσομπολιό. Ήταν πράγματι τόσο αυστηρός που θέλησε να θεσπίσει νόμο σύμφωνα με τον οποίο όποιος κρυφάκουγε θα έβρισκε φρικτό θάνατο. Η Σύγκλητος, όμως, αρνήθηκε να συντάξει το συγκεκριμένο νόμο γιατί θεωρήθηκε πολύ αυστηρός και τον απέρριψε. Σύμφωνα με τα μέλη της, το να κρυφακούει κανείς δεν αποτελούσε τόσο σοβαρό παράπτωμα ώστε να τιμωρείται με θάνατο. Αποφάσισαν, μάλιστα, να καταργήσουν και τον, ήδη, υπάρχοντα νόμο βάσει του οποίου, οι ωτακουστές τιμωρούνταν με καυτό λάδι που τους έριχναν μέσα στο αυτί.

Έτσι, η τιμωρία που επιβλήθηκε, αν και αρχικά φάνηκε αστεία στον αυτοκράτορα, αποδείχτηκε αρκετά επίπονη. Το καυτό λάδι αντικαταστάθηκε από ψύλλους. Τοποθετούσαν, δηλαδή, στο αυτί εκείνου που κρυφάκουγε, ζωντανούς ψύλλους, με αποτέλεσμα ο τιμωρημένος να φτάνει στα όρια της τρέλας.

Η συγκεκριμένη φράση συγκαταλέγεται ανάμεσα στις παροιμίες του Βυζαντίου που έχουν αλλάξει νοηματικά με την πάροδο των αιώνων.

«Πήρε το κρίμα στο λαιμό του»

Λέγεται πως στο Βυζάντιο, όταν κάποιος πλούσιος καταδικαζόταν σε φυλάκιση, είχε το δικαίωμα να βρει κάποιον άλλον που θα τον αντικαθιστούσε στη φυλακή, με το αζημίωτο φυσικά. Όσοι, λοιπόν, καταδικάζονταν για λιγότερο από ένα χρόνο, τοποθετούσαν στη θέση τους, ανθρώπους που δέχονταν να φυλακιστούν, γνωρίζοντας ότι θα πληρώνονταν αδρά. Σύμφωνα με τον Τάκη Νατσούλη, οι συγκεκριμένοι ονομάστηκαν κριματάρηδες γιατί έπαιρναν τα αμαρτήματα των άλλων πάνω τους.

«Θα γίνω χαλί να με πατήσεις»

Κατά τη βυζαντινή περίοδο, υπήρχαν οι λεγόμενοι «αυλοκόλακες» που στέκονταν δίπλα στον αυτοκράτορα, επιδιώκοντας τη συμπάθειά του και κατ’ επέκταση, κάποια θέση στο παλάτι. Λέγεται, μάλιστα, πως όταν ο κύριός τους επιθυμούσε να ανέβει στο άλογό του, οι κόλακες μάλωναν για το ποιος θα σκύψει ώστε να πατήσει στην πλάτη του ο αυτοκράτορας. Άλλες φορές, για να μη λερώσει τα σανδάλια του, οι κόλακες έπεφταν κάτω στη λάσπη για να πατήσει πάνω τους ο αφέντης κι έτσι να μπει στο παλάτι του.

Σήμερα χρησιμοποιούμε πολύ συχνά την παροιμία για να δείξουμε την προθυμία μας να βοηθήσουμε κάποιον.

«Τον έσπασα στο ξύλο»

Σε περιπτώσεις λογομαχίας, οι Βυζαντινοί κατέφευγαν στα δικαστήρια ώστε να βρουν το δίκιο τους. Όταν το αδίκημα του ενός ήταν πολύ σοβαρό, ο δικαστής τιμωρούσε τον υπαίτιο με την ποινή της μαστίγωσης.

Συνήθως, η μαστίγωση πραγματοποιούνταν σε δημόσιο χώρο προς παραδειγματισμό του λαού, και εκτελούνταν από ειδικούς ραβδισταί. Οι ραβδιστές αυτοί, έδεναν τον κατηγορούμενο γυμνό πάνω σε μια σανίδα και άρχιζαν να τον χτυπούν με τα ραβδιά τους, σπάζοντάς του τα χέρια ή τα πόδια.

Έτσι, ανάμεσα στις υπόλοιπες παροιμίες του Βυζαντίου, έμεινε και η συγκεκριμένη για να δείξει πως κάποιος ξυλοκοπήθηκε άγρια.

«Να ‘χεις τα μάτια σου δεκατέσσερα»

Οι Βυζαντινοί πίστευαν πως ορισμένοι άνθρωποι έχουν το χάρισμα να βλέπουν όχι μόνο με τα μάτια τους αλλά και με άλλα μέρη του σώματός τους. Υπάρχουν, λοιπόν, αρκετές μαρτυρίες σχετικά με άτομα που έδιναν παραστάσεις στους αυτοκράτορες.

Ο ιστορικός Γρηγοράς, αναφέρεται σε κάποιον Κρονίδη από την Αντιόχεια που είχε την ικανότητα να βλέπει από δεκατέσσερα μέρη του σώματός του. Όταν του έδεναν, δηλαδή, τα μάτια και του έδειχναν να διαβάσει ένα γράμμα, εκείνος ισχυριζόταν πως το διάβαζε με τα χέρια. Δένοντάς του τα χέρια, έλεγε πως διάβαζε με τα αυτιά του. Του έκλειναν τα αυτιά και έλεγε πως διαβάζει με τα πόδια, τα μαλλιά κτλ.

Ο Κρονίδης ήταν τόσο σπουδαίος που τον καλούσαν συνεχώς οι αυτοκράτορες για να παρουσιάσει τις ικανότητές του. Στα γεράματά του, μετέδωσε όλα τα μυστικά του σε δύο μαθητές του κι εκείνοι στους επόμενους.

Έτσι, έμεινε ως σήμερα η φράση δείχνοντας πως πρέπει να είμαστε πολύ προσεκτικοί και να μη βασιζόμαστε μόνο σε όσα βλέπουμε με τα μάτια μας.