Τι συμβαίνει στην Τουρκία – Γιατί ο Ερντογάν επιμένει σε μια πολιτική που καταρρακώνει τη λίρα

Θα μπορούσε κανείς να πει ότι ο Ερντογάν φέρεται ως εάν να διεκδικεί κάποιο βραβείο ως προς πολιτικές αποφάσεις που πηγαίνουν κόντρα στα δεδομένα. Πώς αλλιώς να εξηγήσει κανείς το γεγονός ότι ουσιαστικά αποφάσισε άλλη μια μείωση επιτοκίων την ώρα που η ισοτιμία της λίρας υποχωρεί συνεχώς και ο πληθωρισμός αυξάνεται;

Αρκεί να σκεφτούμε ότι κάποτε το «ψυχολογικό» όριο ως προς την ισοτιμία της λίρας προς το δολάριο ήταν 8/1 και πλέον η λίρα έχει φτάσει να διαπραγματεύεται έως και 15,595 λίρες ανά δολάριο. Ουσιαστικά, το εθνικό νόμισμα της Τουρκίας έχει χάσει έως και 40% της ισοτιμίας του έναντι του δολαρίου σε σχέση με τον Σεπτέμβριο.

Η τελευταία μείωση επιτοκίων, οδήγησε το επιτόκιο αναφοράς στο 14%, την ώρα που ο πληθωρισμός στην Τουρκία κινείται άνω του 21%, με την ακρίβεια σε βασικά είδη να προκαλεί έντονη κοινωνική δυσαρέσκεια.

Δεν είναι τυχαίο ότι ο Ερντογάν έσπευσε να ανακοινώσει και αύξηση του κατώτατου μισθού κατά 50%. Η εντυπωσιακή αυτή αύξηση σε μεγάλο βαθμό προσπαθεί να καλύψει μέρος των απωλειών εξαιτίας του πληθωρισμού αλλά και της υποχώρησης της ισοτιμίας της λίρας. Αρκεί να σκεφτούμε ότι από την 1^η Ιανουαρίου ο κατώτατος μισθός στην Τουρκία θα φτάσει τις 4250 λίρες από 2826 λίρες. Μόνο που εάν δούμε αυτά τα ποσά με όρους ισοτιμίας σε δολάρια αναδεικνύεται και το πρόβλημα: στην αρχή της χρονιάς ο κατώτατος μισθός ισοδυναμούσε με 380 δολάρια. Ο νέος αυξημένος κατά 50% κατώτατος μισθός θα ισοδυναμεί με 275,4 δολάρια.

Πάντως ο Ερντογάν έσπευσε να υπογραμμίσει ότι είναι η μεγαλύτερη αύξηση που δόθηκε ποτέ, την ώρα που από διάφορες πλευρές υπογραμμίστηκε ότι είναι προφανής η προσπάθεια να αποφευχθούν μεγάλες αντιδράσεις στο κύμα ακρίβειας αλλά και η προετοιμασία για την είσοδο στην προεκλογική εκστρατεία. 

Ήταν κάποτε η οικονομία

Θα ήταν λάθος να πούμε ότι γενικά ο Ερντογάν αδιαφορεί για την οικονομία. Το ακριβώς αντίθετο ισχύει: ο Ερντογάν στηρίζει μεγάλο μέρος της δημοφιλίας  του και της παραμονής του στην εξουσία για τόσα χρόνια στον τρόπο που στις δύο πρώτες δεκαετίες του αιώνα κατάφερε να αλλάξει την τουρκική οικονομία.

Ανάμεσα στο 2003 και το 2014 κατάφερε να κάνει την Τουρκία την 16^η μεγαλύτερη οικονομία του πλάνητη, ενώ το 2013 η τουρκική οικονομία ήταν τετραπλάσια σε σχέση με το  2002, απέκτησε μια ισχυρή μεσαία τάξη, πολλαπλασιάστηκε η κατοχή αυτοκινήτου η τα ταξίδια στο εξωτερικό και αναπτύχθηκε μεγάλο μέρος της οικονομία. 

Η εμμονή με τα χαμηλά επιτόκια

Ο Ερντογάν επιμένει σε μια πολιτική χαμηλών επιτοκίων ήδη από το 2003 όταν εξελέγη για πρώτη φορά πρωθυπουργός. Από τότε είχε διατυπώσει τη θέση ότι τα χαμηλά επιτόκια διευκολύνουν την ανάπτυξη και τροφοδοτούν την οικονομία.

Υπάρχουν επιπλέον και θρησκευτικοί και αξιακοί λόγοι που τον ωθούν σε αυτή την επιλογή. Το Ισλάμ απαγορεύει την τοκογλυφία και ο Ερντογάν έχει κάνει σχετικές αναφορές.

Τα πρώτα χρόνια που ο Ερντογάν ήταν στην εξουσία οι αμιγώς τεχνοκράτες στη διαχείριση των οικονομικών μπορούσαν να τον πείσουν για το πώς τα επιτόκια είναι και μέσο για να ελεγχθεί ο πληθωρισμός. Όμως, τα τελευταία χρόνια έχει καταφέρει να απομακρύνει αυτούς που μπορούσαν να υψώνουν αντιρρήσεις και με τις αλλεπάλληλες αλλαγές διοικήσεων στην Κεντρική Τράπεζα και το υπουργείο Οικονομικών πλέον μπορεί και περνάει τη γραμμή του.

Προτού θεωρηθεί αφροσύνη, η αλήθεια είναι ότι η αντίληψη ότι πρέπει τα επιτόκια να χρησιμοποιούνται ως αντιπληθωριστικό εργαλείο έχει αμφισβητηθεί τα τελευταία χρόνια. Μια ολόκληρη «σχολή σκέψης», η «Νέα Νομισματική Θεωρία» έχει υποστηρίξει ότι τα κράτη μπορούν να διευρύνουν την νομισματική κυκλοφορία ώστε να μπορούν να τονώνουν την οικονομία και να επιτυγχάνουν ανάπτυξη, χωρίς να φοβούνται για τον πληθωρισμό, σχολή σκέψης που μπορεί ανάμεσά στα άλλα να επικαλείται και τα μεγάλα προγράμματα «ποσοτικής χαλάρωσης» της περιόδου μετά την κρίση του 2008. 

Τι ακριβώς συμβαίνει με την τουρκική οικονομία

Ο Ερντογάν υποστηρίζει ότι τα πράγματα στην τουρκική οικονομία πηγαίνουν καλά και ότι τα προβλήματα με τον πληθωρισμό και την ισοτιμία θα μπορέσουν να εξομαλυνθούν.

Τυπικά αυτό φαίνεται να δικαιώνεται από τους ισχυρούς αναπτυξιακούς ρυθμούς της τουρκικής οικονομίας. Στο τρίτο τρίμηνο του 2021 ο ετήσιος ρυθμός ανάπτυξης ήταν στο 7,4%, ενισχυμένος από την αύξηση κατά 25.6% σε ετήσια βάση των εξαγωγών, την υποχώρηση κατά 8,3% των εισαγωγών, την αύξηση κατά 9,6% της δημόσιας δαπάνης. Ουσιαστικά η Τουρκία είχε το δεύτερο υψηλότερο ρυθμό ανάπτυξης στο τρίτο τρίμηνο ανάμεσα στις χώρες του ΟΟΣΑ.

Στα θετικά δεδομένα της τουρκικής οικονομίας μπορεί να προσθέσει κανείς και το γεγονός ότι τον Οκτώβριο το ισοζύγιο τρεχουσών συναλλαγών κατέγραψε ένα πλεόνασμα 3,156 δισεκατομμυρίων δολαρίων, κυρίως μέσα από εισροές από πωλήσεις προϊόντων και υπηρεσιών – συμπεριλαμβανομένων και σημαντικών τουριστικών εισροών.

Ωστόσο, παρότι υπήρξε καθαρή εισροή στις άμεσες επενδύσεις, στις επενδύσεις χαρτοφυλακίου υπήρξε καθαρή εκροή 2,2 δισεκατομμυρίων δολαρίων, άλλωστε καταγράφεται και υποχώρηση των επενδύσεων χαρτοφυλακίου, ιδίως από μη κατοίκους.

Αντίστοιχα, τα στοιχεία της Τουρκικής Κεντρικής Τράπεζας για το ιδιωτικό εξωτερικό χρέος της Τουρκίας έδειξαν μια βελτίωση με υποχώρηση και του μακροπρόθεσμου και του βραχυπρόθεσμου. Συνολικά, μιλάμε για 169,8 δισεκατομμύρια, μια υποχώρηση κατά 3,1 δισεκατομμύρια, με τα μακροπρόθεσμα να φτάνουν τα 161,4 και τα βραχυπρόθεσμα στα 8,4. Ωστόσο, έχει σημασία ότι υπάρχουν αποπληρωμές 42,2 δισεκατομμυρίων δολαρίων για τους επόμενους 12 μήνες.

Την ίδια ώρα υπάρχει πάντα το πρόβλημα με το ποια περιθώρια έχει η Τουρκία να μπορέσει να υπερασπιστεί την ισοτιμία του νομίσματος, όπως κάποιες φορές επιχειρεί να κάνει η Κεντρική Τράπεζας της Τουρκίας.

Η ίδια πάντα επικαλείται τα συνολικά συναλλαγματικά αποθέματα που φτάνουν τα 129 δισεκατομμύρια δολάρια. Όμως ένα μεγάλο μέρος από αυτά προέρχεται από τις διαρκείς συμφωνίες swap συναλλάγματος που κάνει τόσο με το εξωτερικό όσο και με τις τουρκικές τράπεζες – που διαθέτουν μεγάλες καταθέσεις Τούρκων πολιτών σε ξένο συνάλλαγμα. Εάν αφαιρεθούν τα swap και άλλες επισφάλειες τότε τα καθαρά αποθέματά της (net reserves) βρίσκονται σε αρνητική θέση 35 δισεκατομμυρίων δολαρίων, όμως η τράπεζα επιμένει τα καθαρά αποθέματα είναι ένας παραπλανητικός δείκτης και σημασία έχουν τα συνολικά της αποθέματα (gross reserves). 

Το παιχνίδι με τον χρόνο

Όλα αυτά παραπέμπουν σε ένα ιδιότυπο «παιχνίδι με το χρόνο» από τη μεριά του Ερντογάν. Για να μπορέσει να υποστηρίξει πραγματικά ότι δικαιώνεται το σχέδιό του για την οικονομία τότε θα πρέπει να σχετικά νωρίς να δείξει ότι στη βάση των όποιων θετικών μεγεθών της τουρκικής οικονομίας μπορεί να σταθεροποιήσει την κατάσταση για τον πληθωρισμό και ταυτόχρονα να συγκρατήσει τον πληθωρισμό που απειλεί να δημιουργήσει ιδιαίτερα αρνητική κατάσταση που θα αναιρεί την όποια αναπτυξιακή δυναμική (τουλάχιστον ως προς τον κοινωνικό της αντίκτυπο).

Διαφορετικά η αντιμετώπιση της Τουρκίας ως επισφάλειας από τις διεθνείς αγορές θα έρθει να συναντηθεί με την κρίση νομιμοποίησης του Τούρκου ηγέτη στο πεδίο ακριβώς που αποτέλεσε την αφετηρία της ηγεμονίας του στην τουρκική πολιτική ζωή. Και σε μια τέτοια περίπτωση αυτό που κάποτε του εξασφάλισε ότι μπορούσε να είναι κυρίαρχος του παιχνιδιού, θα γίνει πλέον η αρχή του τέλους της πολιτικής του σταδιοδρομίας. Ο ίδιος πάντως, όπως και σε άλλες στιγμές στην πολιτική του διαδρομή, προτιμά να πάρει άλλο ένα σημαντικό ρίσκο, αυτή τη φορά επιμένοντας «κόντρα στο ρεύμα» στη δική του αντίληψη για την πολιτική επιτοκίων.