By Κώστας Γ. Τσικνάκης
Ιστορικός-Ερευνητής στο Ε.Ι.Ε.
Μία από τις κατευθύνσεις, προς τις οποίες θα άξιζε τον κόπο να στραφεί κάποια στιγμή η έρευνα, είναι η παρουσία της Στυμφαλίας στο χώρο της λογοτεχνίας. Τι θα περιλαμβάνει μια τέτοια συναγωγή; Όσες περιπτώσεις η δράση της αφήγησης τοποθετείται στην περιοχή όπου βρίσκεται η φημισμένη από την αρχαιότητα λίμνη. Το υλικό που συγκεντρώθηκε, υστέρα από μία πρόχειρη αποδελτίωση που επιχειρήθηκε, είναι πλούσιο. Ο μακρύς κατάλογος αποτελείται από ποιήματα, διηγήματα, μυθιστορήματα αλλά και κάθε είδους ταξιδιωτικά κείμενα. Στην τελευταία κατηγορία ανήκει το άρθρο που θα μας απασχολήσει στη συνέχεια. Αν και δημοσιευμένο από χρόνια, δεν έχει προσεχθεί από όσους ασχολούνται με την περιοχή της Στυμφαλίας. Πρώτα όμως λίγα λόγια για το συντάκτη του και τις συνθήκες κάτω από τις οποίες αυτό γράφτηκε.
Ο Κώστας Ουράνης, ψευδώνυμο του Κωνσταντίνου Νιάρχου, γεννήθηκε στην Κωνσταντινούπολη το 18901. Τα παιδικά χρόνια και τις εγκύκλιες σπουδές του ολοκλήρωσε διαδοχικά στο Λεωνίδιο, το Ναύπλιο και την Κωνσταντινούπολη. Σε ηλικία 18 ετών έφτασε στην Αθήνα και για σύντομο χρονικό διάστημα εργάστηκε στην εφημερίδα Ακρόπολις του Βλάση Γαβριηλίδη. Ακολούθως, αναχώρησε για σπουδές στο εξωτερικό, όπου και για μακρύ χρονικό διάστημα έζησε μποέμικη ζωή. Μετά την επιστροφή του το 1924 στην Αθήνα άρχισε να εργάζεται ως δημοσιογράφος σε διάφορα έντυπα. Στα ελληνικά γράμματα ο Κώστας Ουράνης εμφανίστηκε το 1908. Την επόμενη χρονιά τύπωσε τη συλλογή με τον τίτλο Σαν όνειρο. Λίγο αργότερα όμως την αποκήρυξε, θεωρώντας ως πρώτη ποιητική του συλλογή τη Spleen (1912). Η ουσιαστική προσφορά του στην ποίηση συντελείται με την έκδοση της συλλογής Νοσταλγίες (1920). Παράλληλα, όλες αυτές τις δεκαετίες συνεργάστηκε με τα σημαντικότερα λογοτεχνικά περιοδικά της Αθήνας, της Αλεξάνδρειας και της Νέας Υόρκης2. Πέθανε το 1953. Με τη φροντίδα της δεύτερης γυναίκας του, της γνωστής κριτικού Αλκη Θρύλου (ψευδώνυμο της Ελένης Νεγρεπόντη, 1896-1971), καταβλήθηκε τα επόμενα χρόνια προσπάθεια για τη συγκέντρωση της διάσπαρτης σε περιοδικά και εφημερίδες δουλειάς του. Έτσι, κυκλοφόρησε μια σειρά από 12 τόμους. Το σύνολο των ποιημάτων του συγκεντρώθηκε στον τόμο με το γενικό τίτλο Ποιήματα (1953). Τα αφηγήματα, τα χρονογραφήματα, οι συνεντεύξεις του και ποικίλα άλλα κείμενα του εκδόθηκαν στους τόμους Αναβίωση (1955) και Αποχρώσεις (1956). Τα κριτικά του άρθρα δημοσιεύτηκαν στο τρίτομο έργο Δικοίμας και ξένοι (1954-1956) και τα Στιγμιότυπα (1958). Τέλος, τα πολυδιαβασμένα ταξιδιωτικά του κείμενα, συμπεριλήφθηκαν στους τόμους Ιταλία (1953), Ισπανία (1954), Γλαυκοί δρόμοι: Βορινές Θάλασσες (1955), Ελλάδα (1955), και Από τον Ατλαντικό στη Μαύρη θάλασσα (1957)3.
Ο Κώστας Ουράνης υπήρξε μανιώδης κυνηγός. Για το πάθος του αυτό συχνά έκανε νύξεις στα κείμενα του. Με το θέμα του κυνηγιού, όπως συνάγεται από τη βιβλιογραφία του, πρωτοασχολήθηκε μέσα από τις σελίδες της γνωστής ελληνόγλωσσης εφημερίδας της Νέας Υόρκης Εθνικός Κήρυξ, της οποίας ήταν ανταποκριτής4. Πιο συγκεκριμένα δημοσιεύτηκαν δύο άρθρα του στα τέλη του 1934 και αρχές του 1935 σε ισάριθμα φύλλα του εντύπου. Η αναφορά του στο θέμα συνεχίστηκε στην εφημερίδα Ελεύθερον Βήμα, με την οποία συνεργαζόταν τακτικά ο Κώστας Ουράνης, για ποικίλα θέματα της πνευματικής ζωής της εποχής5. Εδώ, στα τέλη του 1938, άρχισε να δημοσιεύει μια σειρά πέντε κειμένων του με τον τίτλο «Κυνηγετικά σημειώματα», τα οποία ουσιαστικά αποτελούσαν ένα είδος αναμνήσεων του από τις επισκέψεις του ως κυνηγού σε διάφορες περιοχές του ελλαδικού χώρου6. Ένα ακόμη άρθρο του με τις κυνηγετικές εμπειρίες του από τη Ρουμανία, την οποία είχε μόλις επισκεφθεί, έδωσε στις 19 Φεβρουαρίου 1939 στην ίδια εφημερίδα. Μετά τον πόλεμο, ο Κώστας Ουράνης επανήλθε στο αγαπημένο του θέμα δημοσιεύοντας δύο άρθρα του στην εφημερίδα Καθημερινή, με την οποία πλέον συνεργαζόταν7. Όλα τα παραπάνω κείμενα, με ελαφρά παραλλαγμένους τίτλους, περιλήφθηκαν μετά το θάνατο του γνωστού λογοτέχνη στο ταξιδιωτικό βιβλίο του Ελλάδα, το οποίο και σημείωσε μεγάλη κυκλοφοριακή επιτυχία, αφού από το 1955 που πρωτοεκδόθηκε ως τον Ιούνιο του 1998 έχει γνωρίσει οκτώ εκδόσεις. Μαζί με ορισμένα αδημοσίευτα, συγκροτούν το πέμπτο μέρος του βιβλίου και στεγάζονται κάτω από τον τίτλο «Κυνηγετικά»8.
Η ενασχόληση του Κώστα Ουράνη με το κυνήγι είχε αρχίσει τα πρώτα χρόνια της δεκαετίας του 1930. Έκτοτε, όπως σημείωνε ο ίδιος σε ένα από τα άρθρα του, είχε κινηθεί στα πιο απρόσιτα μέρη: «Για την ικανοποίηση του πάθους μου, έχω γυρίσει, λίγο-πολύ, όλη την Ελλάδα, μ’ όλα τα μεταφορικά μέσα -από το αεροπλάνο ίσαμε το μουλάρι- και κυνήγησα όλων των ειδών τα Θηράματα: έχω περιέλθει τους γυμνούς μακεδόνικους κάμπους για πεδινές πέρδικες, έχω σκαρφαλώσει στα πετρώδη (και τι πετρώδη!) βουνά των Κυκλάδων για πετροπέρδικες- έχω κάνει καρτέρι γι’ αγριογούρουνα, το χειμώνα, μέσα στα δασώδη υψώματα τον Καμπιρλί αγνάντια στο χιονισμένο Μπέλες, έχω τσαλαβουτήσει για μπεκατσίνια στους βάλτους της Ράχης, έχω αντικρύσει κοπάδια λύκων στο Γαλλικό ποταμό πήγα για πάπιες από τη Στυμφαλία ίσαμε τον Αξιό, εξεστράτευσα για μπεκάτσες έως τη Χαλκιδική, κυνήγησα νύχτα αγριοπερίστερα, μπαίνοντας στις θαλάσσιες σπηλιές τους με βάρκα και με πυροφάνι, βρέθηκα στα περάματα των τρυγονιών στην Τήνο και στα περάματα των ορτυκιών στη Μντιλήνη και πήγα για λαγούς στην Ήπειρο…»9. Από τις κυνηγετικές περιπέτειες του ανά την Ελλάδα σώζεται μάλιστα και φωτογραφικό υλικό. Σε άρθρο όπου περιγράφει κάποιο κυνήγι του στη Μακεδονία δημοσιεύεται φωτογραφία του, στην οποία εικονίζεται να στέκεται με καμάρι δίπλα από ένα αγριογούρουνο που μόλις είχε σκοτώσει10.
Στο βιβλίο του Κώστα Ουράνη περιλαμβάνεται, στις σελίδες 340-341, και το άρθρο του «Στη Στυμφαλία». Σ’ αυτό γίνεται εκτενής αναφορά στον πλούτο υδρόβιων πουλιών της λίμνης και στο κυνήγι στην περιοχή. Από την εξαντλητική καταγραφή δημοσιευμάτων του γνωστού συγγραφέα που έχει συντάξει ο Πέτρος Μαρκάκης δεν προκύπτει αν το κείμενο έχει δημοσιευτεί και αλλού. Συμπληρωματική έρευνα που πραγματοποίησα σε έντυπα του Μεσοπολέμου, με τα οποία συνεργάστηκε ο Κώστας Ουράνης, δεν έφερε αποτέλεσμα. Παρατίθεται το άρθρο:
Στη Στυμφαλία
Όταν είμουν πριν από ένα μήνα στη Στυμφαλία για κυνήγι υδρόβιων, άκουσα τους χωρικούς του πλησιέστερου χωριού να παραπονιούνται ότι η δασκάλα τους υποκρινόταν από καιρό την άρρωστη για να επιτύχει τη μετάθεση της. Της έδωσα, σιωπηρά, δίκιο. Στη θέση της, κ’ εγώ το ίδιο θα ‘κανα γιατί δεν υπάρχει τίποτα πιο άχαρο για το βλέμμα και πιο καταθλιπτικό για την ψυχή από τη μικρή αυτή λεκάνη του εδάφους την περιζωσμένη ασφυκτικά από γυμνά βουνά και στερημένη εντελώς από γραφικότητα. Αυτή ακόμα η περίφημη από τον άθλο τον Ηρακλέους λίμνη δεν έχει καμιά ομορφιά και ποίηση. Οι όχθες της είναι λασπώδεις κ’ η ίδια δεν είναι παρά ένας άβαθος μακρόστενος βάλτος κατακλυσμένος από καλαμιές. Προσθέστε, τώρα, και τους ανωφελείς, που λυμαίνονται την περιοχή αυτή το καλοκαίρι και… ρίξτε, αν βαστά η καρδιά σας, «τον λίθον» κατά της δασκάλας.
Υπάρχουν, ωστόσο, και άνθρωποι για τους οποίους η Στυμφαλία είναι ένας παράδεισος. Οι άνθρωποι αυτοί είναι οι κυνηγοί • γιατί ολόκληρη η έκταση της είναι μια ζούγκλα υδρόβιων πουλιών.
Χωρίς να φτάνουν το πλήθος των μυθικών «ορνίθων» που κυνήγησε κ’ εξαφάνισε ο Ηρακλής, τα υδρόβια της Στυμφαλίας είναι άφθονα. Η γυμνή από καλαμιές επιφάνεια της είναι κατάστικτη από μπουλούκια αγριοπαπιών και φαλαριδών, οι καλαμώνες γεμάτοι από αόρατες μαυρόκοτες που δεν παύουν να φωνάζουν σα να φιλονικούν μεταξύ τους, κι όταν τσαλαβουτάτε στο λασπώδη χορτότοπο των οχθών της σηκώνονται κάθε τόσο από μπροστά σας, μ’ ένα άτακτο πέταγμα και με μια στριγγή κραξιά, μπεκατσίνια. Όταν σουρουπώσει, όλος αυτός ο κόσμος των υδρόβιων μαζεύεται στους φασματώδεις καλαμώνες, κι αν τύχει να λάμνετε την ώρα κείνη μ’ ένα μονόξυλο πάνω στη θαμπή, ακίνητη επιφάνεια της λίμνης, έχετε την εντύπωση ενός μέρους στοιχειωμένου, γιατί είσθε τριγυρισμένος από αναρίθμητες αόρατες φτερωτές παρουσίες, που τις ακούτε να θορυβούν μέσα στα πυκνά καλάμια σαν ένας λαός μαζεμένος σε συνέλευση ή να ξεμουδιάζουν τα φτερά τους χτυπώντας τα πάνω στα νερά ή να γλιστράν και να φεύγουν μπρος από το μονόξυλο σας μ’ ένα άξαφνο και κούφιο φτερούγισμα…
Ο Κώστας Ουράνης επισκέφθηκε τη λίμνη της Στυμφαλίας στις αρχές της δεκαετίας του 1930 για συγκεκριμένο λόγο. Το κυνήγι δηλαδή υδρόβιων πουλιών. Φαίνεται, ωστόσο, ότι δεν εντυπωσιάστηκε καθόλου από το περιβάλλον της περιοχής. Όπως γράφει, χαρακτηριστικά, «δεν υπάρχει τίποτα πιο άχαρο για το βλέμμα και πιο καταθλιπτικό για την ψυχή από τη μικρή αυτή λεκάνη του εδάφους την περιζωσμένη ασφυκτικά από γυμνά βουνά και στερημένη εντελώς από γραφικότητα». Την ίδια απογοήτευση αισθάνθηκε και από τη λίμνη, για την οποία διατείνεται ότι «δεν έχει καμιά ομορφιά και ποίηση». Αντίθετα, τη χαρακτηρίζει «παράδεισο» για μια κατηγορία επισκεπτών της. Με άκρατο ενθουσιασμό περιγράφει το πλήθος των υδρόβιων πουλιών που υπήρχε στη λίμνη. Οι αγριόπαπιες, οι φαλαρίδες, οι μαυρόκοτες και τα μπεκατσίνια, που κατά τις νυκτερινές ώρες αποτελούσαν «αναρίθμητες αόρατες φτερωτές παρουσίες», συνιστούσαν για τον κυνηγό το ιδανικότερο σκηνικό για δράση. Αυτή ακριβώς η πραγματικότητα οδηγούσε εκατοντάδες άτομα από κάθε γωνιά της Ελλάδας να επισκέπτονται το χώρο κατά την κυνηγετική περίοδο.
Για την ορθή αποτίμηση των γραφομένων πρέπει να έχουμε υπόψη μας τις εξηγήσεις που δίνει ο ίδιος ο Κώστας Ουράνης στον πρόλογο του βιβλίου του. Αναφέρομενος στα κείμενα που το συγκροτούν, για να προλάβει τυχόν βιαστικές κρίσεις για αυτά από τους αναγνώστες, διευκρινίζει ότι: «Τα Ταξίδια στην Ελλάδα αναφέρονται στην Ελλάδα. Δεν έχουν όμως τίποτα το documentaire, δεν εικονίζουν την Ελλάδα της εποχής μεταξύ των δύο πολέμων. Είναι εντυπώσεις καθαρά υποκειμενικές και, τις περισσότερες φορές, συναισθηματικές. Ο τόνος σ’ αυτές δεν είναι σε ό,τι είδα, αλλά στο τι αισθάνθηκα μπροστά σε ό,τι έβλεπα. Εκφράζουν τα “κινήματα” της ψυχής και της φαντασίας που μου προκαλούσαν τα μέρη που επισκεπτόμουν»11.
Ο Κώστας Ουράνης ήταν κατά κύριο λόγο ποιητής. Η ιδιότητα του αυτή είναι ευδιάκριτη σε όλα τα κείμενα του. «Ο άκρατος υποκειμενισμός του», όπως πολύ επιτυχημένα έχει παρατηρηθεί, «τα χρωματίζει με θερμούς τόνους, έτσι που να φανερώνονται ως αυτοβιογραφικές εκμυστηρεύσεις»12. Από το γενικό αυτό κανόνα δεν παρεκκλίνουν τα ταξιδιωτικά έργα του. Γι’ αυτό και ξεχώρισαν και διαβάζονται με αδιάπτωτο ενδιαφέρον ως τις μέρες μας13. Οι ίδιες ακριβώς αρετές εντοπίζονται και στην περίπτωση της Στυμφαλίας. Τις υποκειμενικές κρίσεις του για τον ευρύτερο χώρο της πλαισιώνει ο συγγραφέας με ποιητικές εικόνες ασύγκριτης ομορφιάς. Η περιγραφή του αποτελεί, κατά την προσωπική μου άποψη, από τα καλύτερα λογοτεχνικά κείμενα που διαθέτουμε για την ιστορική λίμνη της ορεινής Κορινθίας.
1. Για τη ζωή και το έργο του βλ. πρόχειρα, Αλεξ. Αργυρίου, «Ουράνης Κώστας», Εκπαιδευτική Εγκυκλοπαίδεια, τομ 8:Παγκόσμιο Βιογραφικό Λεξικό, Αθήνα, Εκδοτική Αθηνών, 1988, σελ 73-74.
2. Αναλυτικότερα, για τη συνεργασία του με τα λογοτεχνικά περιοδικά της εποχής, βλ. Χ.Α.Καράογλου (επιμ.), Περιοδικά λόγου και τέχνης (1901-1940). Αναλυτική βιβλιογραφία και παρουσίαση, τόμ. 1 Αθηναϊκά περιοδικά (1901-1925), Θεσσαλονίκη, University Studio Press, 1996.
3. Όλη η βιβλιογραφία του Κώστα Ουράνη έχει συγκεντρωθεί από τον Πέτρο Μαρκάκη, Κώστας Ουράνης, I, Βιβλιογραφία (1908-1961), Αθήνα, Βιβλιοπωλείο της «Εστίας», 1962. Βλ. τη μεταγενέστερη μελέτη του ίδιου, Κώστας Ουράνης. Ο ψυχικός και πνευματικός του κόσμος. Ψυχογραφικό δοκίμιο, Αθήνα, Βιβλιοπωλείο της «Εστίας», 1969.
4. Για το έντυπο βλ., Andrew Τ. Kopan, «The Greek Press», The Ethnic Press in the United States. A historical analysis and handbook, επιμ. Sally M. Miller, New York – Westport, Connecticut – London, Greenwood Press, 1987, σελ. 161-176 (κυρίως 164-166 και 169-170. Επίσης, Παναγιώτης Φ. Χριστόπουλος, Εφημερίδες αποκείμενες στη Βιβλιοθήκη της Βουλής (1789-1970). Περιγραφικός κατάλογος Αθήνα, Βιβλιοθήκη της Βουλής των Ελλήνων – Κέντρο Νεοελληνικών Ερευνών ΙΕ.Ι.Ε, 1994, σελ. 91 και 193-194.
5. Αναλυτική καταγραφή της πολύχρονης συνεργασίας του με το ημερήσιο αυτό έντυπο από το 1922 που ξεκίνησε την έκδοση του ώς το 1944 γίνεται στο βιβλίο του Γιώργου Α. Παναγιώτου, Ελεύθερον Βήμα. Δημοσιεύματα 1922-1944. Βιβλιογραφική καταγραφή, Αθήνα, Εκδόσεις Ερμής, 1978.
6. Κώστας Ουράνης, «Ενας μήνας στη Ρουμανία. Παράδεισος του κυνηγιού», εφημ. Ελεύθερον Βήμα, 19 Φεβρουαρίου 1939, σελ. 1, 6. Πρβλ. Παναγιώτου, Ελεύθερον Βήμα, αρ. 2439.
7. Κώστας Ουράνης, «Αναμνήσεις. “Κυνηγετικά”», εφημ. Καθημερινή, 11 Ιανουαρίου 1951, σελ. 1 και «Κυνηγετικά. “Ο φίλος μου ο Παν”», εφημ. Καθημερινή, 19 Φεβρουαρίου 1951, σελ. 1. Πρβλ. Μαρκάκης, Κώστας Ουράνης, I, Βιβλιογραφία, σελ. 57 αρ. 271 και 272.
8. Κώστας Ουρανής, Ταξίδια *** Ελλάδα, Αθήνα, Βιβλιοπωλείο της «Εστίας», 81998, σελ. 315-358. Αναλυτική καταγραφή των περιεχομένων του βιβλίου βλ. από τον Μαρκάκη, Κώστας Ουρανής, I, Βιβλιογραφία, σελ. 19-21 αρ. 19.
9. Κώστας Ουράνης, «Μανία και χαρά του κυνηγιού», εφημ. Ελεύθερον Βήμα, 9 Νοεμβρίου 1938 (= Ελλάδα, σελ. 318-319). Πρβλ. Μαρκάκης, Κώστας Ουρανής, I, Βιβλιογραφία, σελ. 137 αρ. λήμματος 1066 και Παναγιώτου, Ελεύθερον Βήμα, αρ. 2438. Η υπογράμμιση της σχετικής με τη Στυμφαλία αναφοράς δική μου.
10. «Ο Κώστας Ουράνης φιγουράρει πλάι στο αγριογούρουνο που σκότωσε», περ. Αθήναι, Φεβρουάριος 1935, σελ. 19. Πρβλ. Μαρκάκης, Κώστας Ουράνης, I, Βιβλιογραφία, σελ. 477 αρ. 4022.
11. Ουράνης, Ελλάδα, σελ. 5.
12. Αλ. Αργυρίου, «Ουράνης, Κώστας», σελ. 74.
13. Για την προσφορά του Κώστα Ουράνη στο συγκεκριμένο είδος γραφής βλ. τις σχετικές αναφορές.
Comments