By Νίκος Πουλόπουλος
Ο Νίκος Πουλόπουλος διδάσκει Ελληνική Ιστορία και Πολιτισμό στο πανεπιστήμιο του Μιζούρι – Σεντ Λούις
Η Ιστορία μιας Καταιγίδας και η Αμνησία ενός Πολέμου
Περίπου δέκα μέρες αργότερα, είτε την 28η ή 29η Σεπτεμβρίου του έτους 480 π.Χ., ο ελληνικός στόλος, με τη συμμετοχή και 40 πλοίων από την Κόρινθο αλλά και 15 από τη Σικυώνα, θα συναντήσει τον περσικό στα στενά της Σαλαμίνας υπό τους ήχους του γνωστού πολεμικού εμβατηρίου:
ὦ παῖδες Ἑλλήνων ἴτε
ἐλευθεροῦτε πατρίδ᾽, ἐλευθεροῦτε δὲ
παῖδας, γυναῖκας, θεῶν τέ πατρῴων ἕδη,
θήκας τε προγόνων: νῦν ὑπὲρ πάντων ἀγών. (Αισχύλος, Πέρσαι 402-405).
Εμπρός των Ελλήνων παίδες,
ελευθερώστε την πατρίδα, ελευθερώστε
τα παιδιά, τις γυναίκες, τα ιερά των πατρικών θεών,
και τους τάφους των προγόνων: τώρα είναι ο υπέρ πάντων αγώνας.
Η στρατηγική νίκη στη Σαλαμίνα υπό την καθοδήγηση του Θεμιστοκλή θα αλλάξει άρδην την ροή του πολέμου προς τη μεριά των Ελλήνων. Ο Ηροδότος, παρ’ όλα αυτά, αμαυρώνει εν μέρει τη συμβολή των Κορινθίων καθώς παραθέτει πληροφορίες Αθηναίων ότι λίγο πριν αρχίσουν οι εχθροπραξίες οι Κορίνθιοι σήκωσαν τα πανιά των πλοίων τους και άρχισαν να πλέουν μακρυά από το μέρος της μάχης (από την αρχαιότητα ήδη έχει υπογραμμιστεί και αντικρουστεί η αντι-Κορινθιακή στάση του Ηροδότου στις Ιστορίες του). Στην πραγματικότητα, και όπως «διορθώνει» στη συνέχεια της αφήγησης του, τόσο οι ίδιοι οι Κορίνθιοι όσο και οι υπόλοιποι Έλληνες θεώρησαν τη συμβολή των κορινθιακών δυνάμεων καθοριστική στην έκβαση της ναυμαχίας. Είναι ενδεικτικό μάλιστα και το επίγραμμα του Σιμωνίδη που βρέθηκε στη Σαλαμίνα και που φέρεται να εξυμνεί την αυτοθυσία των Κορινθίων στη μάχη αυτή:
ὦ ξεῖν ̓, εὔυδρόν ποκ ̓ ἐναίομες ἄστυ Κορίνθου, νῦν δ ̓ ἅμ ̓ Αἴαντος νᾶσος ἔχει Σαλαμίς· ἐνθάδε Φοινίσσας νᾶας καὶ Πέρσας ἑλόντες καὶ Μήδους ἱαρὰν Ἑλλάδα ῥυσάμεθα. (Simonides,Epigram 11 = Inscriptiones Graecae I³ 1143)
Ξένε, κάποτε ζούσαμε στην καλοπότιστη πόλη της Κορίνθου, αλλά τώρα η Σαλαμίνα, το νησί του Αίαντα, μας κρατά. Εδώ εξολοθρεύσαμε Φοινικικά καράβια και Πέρσες και Μήδους και σώσαμε την ιερή Ελλάδα.
Δύο ακόμα μάχες τον Αύγουστο του 479 π.Χ. έμελλε να σφραγίσουν το τελικό αποτέλεσμα των Περσικών πολέμων. Στις Πλαταιές οι 5.000 Κορίνθιοι, οι 3.000 Σικυώνιοι και οι 1.000 Φλειάσιοι, βρέθηκαν στο κέντρο της διάταξης των περίπου 80.000 Ελλήνων πολεμιστών και παρότι κατέγραψαν αρκετές απώλειες (ειδικά οι Φλειάσιοι) έπαιξαν αποφασιστικό ρόλο στην τελική έκβάση της μάχης και την ολική καταστροφή στον ελληνικό χώρο του στρατού των Περσών. Την ίδια στιγμή, ο ελληνικός στόλος που κατεδιώκε τον περσικό στο Αιγαίο τον αναγκάσε να βγει στη στεριά στη Μυκάλη, στα παράλια της Μικράς Ασίας. Εκεί, στην ξηρά, πολεμήσε τα εναπομείναντα τμήματα του Περσικού στρατού. 40.000 Έλληνες – Αθηναίοι, Κορίνθιοι, Σικυώνιοι και Τροιζήνιοι στο ένα άκρο και στο άλλο οι Σπαρτιάτες – αναμετρήθηκαν με 60.000 Πέρσες. Το αποτέλεσμα της μάχης ήταν η ολοκληρωτική καταστροφή των περσικών δυνάμεων. Από τους Έλληνες, οι Σικυώνιοι είχαν τους περισσότερους νεκρούς και έχασαν και τον στρατηγό τους τον Περίλαο.
Πέραν όμως των περιοδικά επαναλαμβανόμενων καιρικών φαινομένων, την ίδια σχεδόν εποχή για 2.500 χρόνια τώρα, τί άλλο έχει απομείνει από εκείνους τους πολέμους και ποια η σημασία τους σήμερα; Η ερώτηση μπορεί να μοιάζει ρητορική, όμως η γενικότερη απαξίωση και αμνησία αυτών των ιστορικών γεγονότων, ιδιαίτερα μια χρονιά που θα έπρεπε να μιλάμε ενδελεχώς γι’αυτά, την κάνει περισσότερο από επιτακτική. Αν, σύμφωνα με τα λεγόμενα του μεγάλου Βρετανού φιλοσόφου και πολιτικού στοχαστή John Stuart Mill (Τζων Στιούαρτ Μιλλ), οι Περσικοί πόλεμοι ήταν για την Αγγλία πιο σημαντικοί και από την μάχη του Χάστινγκ (η γνωστή μάχη μεταξύ Νορμανδών και Άγγλο-Σαξώνων το 1066 μ.Χ. που άλλαξε συλλήβδην την φυσιογνωμία της Βρετανίας), τότε σίγουρα θα πρέπει ν’ αναλογιστούμε πόσο διαφορετικός θα ήταν ο Δυτικός κόσμος χωρίς την παράταση του χρόνου ελευθερίας και αυτοδιάθεσης που έλαβαν οι ελληνικές πόλεις μετά την επιτυχή έκβαση των πολέμων ώστε ν’ αναδείξουν στο μέγιστο βαθμό τα στοιχεία αυτά που θα αποτελέσουν το επιστέγασμα του Ελληνικού Κλασσικού πολιτισμού και τη θεμέλιο λίθο του Δυτικού πολιτισμού. Γιατί μετά τους επιτυχείς αυτούς πολέμους είχαν οι Έλληνες την (δημιουργική) ελευθερία να τελειοποιήσουν την αρχιτεκτονική τους με τον περίφημο Παρθενώνα και ν’ αναδείξουν τον Κορινθιακό ρυθμό. Κατάφεραν να εισάγουν τον ρεαλισμό στις πλαστικές τέχνες που θα φέρουν σταδιακά στο φως τ’ αριστουργήματα της Σικυωνίας σχολής και του Λυσίππου. Μπόρεσαν να δώσουν έμφαση στο αρχαίο θέατρο, με πρωτεργάτη τον βετεράνο των πολέμων αυτών, τον Αισχύλο, αλλά και να εμπλουτίσουν την επιστήμη και τη φιλοσοφία με την περίφημη τριανδρία των Σωκράτη-Πλάτωνα-Αριστοτέλη. Μα κυρίως κατάφεραν μέσα σ’ ένα σύντομο χρονικό διάστημα να εκκολάψουν ένα πολίτευμα που θα γινόταν το σημείο αναφοράς του Δυτικού πολιτισμού από τον δέκατο ένατο αιώνα και μετά, τη Δημοκρατία. Με τον Πέρση δυνάστη από πάνω τους, δύσκολα θα είχαν εξελιχθεί όλα αυτά όπως τα γνωρίζουμε σήμερα. Χωρίς την επιτυχία των Ελλήνων το 480 π.Χ. ο Δυτικός πολιτισμός θα ήταν σχεδόν σίγουρα πολύ διαφορετικός, αν υπήρχε καθόλου, και αυτή η ιδέα μάλλον όπλισε τον λόγο του Μιλλ να εκφράσει την παραπάνω γνώμη.
Ένα τελευταίο πράγμα που θα πρέπει να μνημονεύσουμε εδώ και το οποίο ήκμασε ιδιαίτερα μετά (αλλά και εξαιτίας) των Περσικών πολέμων είναι και η επιστήμη της Ιστοριογραφίας. Ο Ηρόδοτος, ο επονομαζόμενος και «Πατέρας της Ιστορίας», έγραψε τους Λόγους του με το σκεπτικό του στο παρελθόν, ώστε να μη ξεχαστούν τα θαυμαστά έργα των ανθρώπων που ενεπλάκησαν στους Περσικούς Πολέμους. Μερικές δεκαετίες αργότερα, ο Θουκυδίδης πρόσδωσε μια επιστημονικότερη διάσταση στην Ιστορία και μια διαχρονικότερη αξία στη μελέτη των περασμένων γεγονότων καθώς διατεινόταν ότι μπορούν να μας εφοδιάσουν με την απαραίτητη γνώση για ν’αντιμετωπίσουμε καλύτερα όσα πρόκειται να (ξανα)συμβούν. Δυστυχώς, 2.500 χρόνια αργότερα, ο Δεσποτισμός εξ’ ανατολών μας ζητάει ξανά «γη και ύδωρ» και εμείς ούτε καν θυμόμαστε τα παλληκάρια απ’ όλη την Κορινθία που πολέμησαν τότε, σε ξηρά και θάλασσα, ώστε αυτή η γη και αυτό το ύδωρ να παραμείνει Ελληνικό!
Ο Νίκος Πουλόπουλος διδάσκει Ελληνική Ιστορία και Πολιτισμό στο πανεπιστήμιο του Μιζούρι – Σεντ Λούις
Comments