Η εγκατάσταση των Τενεατών στην Κορινθία.

ΠΑΝΟΥ-ΠΑΠΑΧΡΗΣΤΟΥ ΕΥΑΓΓΕΛΙΑ

Η ΕΓΚΑΤΑΣΤΑΣΗ ΤΩΝ ΤΕΝΕΑΤΩΝ ΣΤΗΝ ΚΟΡΙΝΘΙΑ

σημείωση: Το κείμενο αυτό είναι γραμμένο και δημοσιευμένο αρκετά χρόνια πρίν.

Το κείμενο στρέφεται προς ένα γεγονός της μακραίωνης ιστορίας της Κορινθίας. Ένα θέμα που το τυλίγει με θάμβος το μυθικό παρελθόν μας και το λαμπρύνει με λάμψεις φωτός η ευφυΐα του ελληνικού πνεύματος. Πρόκειται για τμήματα της ελληνοπελασγικής φυλής που έφθασαν στα χώματα μας και εγκατεστάθηκαν αρχικά στις παρυφές των βουνών της Κορινθιακής γης. Σας ομιλώ Κυρίες και Κύριοι για τους Τενεάτες που πατρίδα των ήταν η ελληνικότατη Τένεδος και που έλαβαν μέρος στον Τρωικό πόλεμο βοηθώντας τον αρχιστράτηγο των Ελληνικών δυνάμεων Αγαμέμνονα. Ο αείμνηστος πατέρας μου Ιωάννης Παπαχρήστος σε ανέκδοτη εργασία του αναφερόμενος στην ίδρυση της Αρχαίας Τενέας, σημειώνει στον πρόλογο του τα εξής. «Δια την ευχάριστον επί πλέον ανάγνωση επιμένω εις στοιχεία μυθολογικά και θρυλούμενα παρά εις στοιχεία επακριβώς ιστορικά. Επειδή το πνεύμα του θρύλου εν σχέσει με την ιστορική πραγματικότητα συνιστά μια ανάγνωσιν γλυκύτερα της αυστηρής ιστορικής γνωματεύσεως». Ταυτισμένη στην άποψη του αυτή θα λάβω υπ’ όψη μου τους θρύλους του λαού μας όπως επέζησαν μέσα από τους αιώνες και θα στηριχθώ στον τρόπο με τον οποίον σκεπτόμαστε και ενεργούμε εμείς οι Έλληνες με τα ήθη και τα έθιμα μας όπως εμφανίζονται μέσα στην κοινωνική και επική ποίηση του Ομήρου, και διατυπώνονται από τον Ποιητή ως πράξεις ανθρωπιάς και θρησκευτικού ήθους. Άλλωστε ως ποιήτρια με έλκει πιότερο ο μύθος και ο θρύλος επειδή ο μύθος συντηρεί στον πυρήνα του την ιστορική αλήθεια και την φέρει αλώβητη στο παρόν και την προωθεί στο μέλλον, ενώ ο θρύλος προσθέτει το παράδοξον και “φανταστικό”, που κομίζει στο λόγο τη μαγεία. “Ό,τι δηλαδή ευφραίνει τον ακροατή ή αναγνώστη. Ο μύθος και ο θρύλος ευεργετούν νου και ψυχή, και καθώς εμπλέκονται στο θεϊκό στοιχείο, στο συναίσθημα και στο πατριωτικό ιδεώδες καθίστανται άκρως ανθρωποκεντρικά. Έτσι δεν είναι τυχαίο το γεγονός, γιατί κορυφαίες καλλιτεχνικές και γενικά πνευματικές δημιουργίες, αθάνατα μνημεία λόγους και Τέχνης στηρίχθηκαν σε θρύλους ριζωμένους στην συνείδηση των λαών. Επομένως η μυθική άποψη δεν βρίσκεται στο περιθώριο των ιστορικών και πολιτιστικών γεγονότων, αλλά αποτελεί τον κεντρικό πυρήνα του θαύματος που πολιτισμού μας.

Η αρχική πατρίδα των Τενεατών, που έφθασαν στα χώματα μας και εγκατεστάθηκαν σ’ αυτά ήταν η νήσος Τένεδος. Γεωγραφική τοποθεσία που αποτελούσε στρατηγική θέση ευνοϊκή για τους Έλληνες που πολιορκούσαν την Τροία. Οι Τενεάτες, ενθουσιασμένοι από την παρουσία των Ελλήνων εκεί, λαμβάνουν ενεργό μέρος στον πόλεμο σπεύδοντας εις βοήθεια των Ελληνικών στρατευμάτων του Αγαμέμνονος, πολιορκούντος το οχυρό της Τροίας.

Από την Τένεδον έπρεπε να περάσει ο στρατός των Ελληνίδων πόλεων που είχε εκστρατεύσει κατά της Τροίας και εκεί εγίνετο η εναλλαγή των μαχίμων στρατιωτών κατά τη διάρκεια της πολιορκίας. Εκεί παρέμεναν οι ήρωες και οι στρατηγοί πολιορκητές της Τροίας και εκεί μετέβαιναν οι εκάστοτε αποστελλόμενοι εις βοήθειαν των ελληνικών στρατευμάτων. Και εκεί φέρεται να καταφθάνει ο εκ της νήσου των Κυκλάδων αρχιμηχανικός Επειός, ο κατασκευάσας τον Δούρειον Ίππον. Γιατί εκεί βρισκόταν ο Οδυσσέας, ο εμπνευστής του στρατηγικού αυτού σχεδίου για την κατάληψη της Τροίας. Αλλά η βοήθεια των Τενεατών δεν περιοριζόταν μόνο στις χερσαίες ανάγκες του στρατού των Ελλήνων. Και τα πλοία των ήσαν ελλιμενισμένα εις τον ευρύτερον λιμένα της Τενέδου και εφυλλάσοντο εκεί φυσικά και από τους Τενεάτες. Αφού λοιπόν ο Αγαμέμνων είχε ευργετηθεί τόσο πολύ από τους Τενεάτες δεν τους εγκατέλειψε στην τύχη των όταν αναχώρησε από εκεί μετά την λήξη του πολέμου, επειδή υπήρχε ο κίνδυνος να κακοποιηθούν από τους διασκορπισμένους Τρώες που θα συγκεντρώνονταν πάλι στη ρημαγμένη πατρίδα των μετά την αναχώρηση των Ελλήνων. Έτσι ο Αγαμέμνων παίρνει μαζί του και τους Τενεάτες συμπολεμιστές του και τους μεταφέρει στην Ελλάδα. Το ότι ο Αγαμέμνων έφερε εδώ τους Τενεάτες οι οποίοι ίδρυσαν την Αρχαία Τενέα είναι ιστορικώς βέβαιον. (Στράβων). Η διαφωνία υπάρχει στην πληροφορία του περιηγητή Παυσανία ο οποίος ομιλεί για Τρώες αιχμαλώτους! Δύσκολο να το αποδεχθούμε, γιατί δεν πιστεύουμε ότι, την εποχή εκείνη, υπήρχαν ευνοϊκοί όροι για αιχμαλώτους, ώστε να επέτρεπαν σ’ αυτούς να εγκαθίστανται στην πατρίδα των εχθρών των, να ιδρύουν καινούρια πατρίδα με πολιτισμό, και μάλιστα με την ονομασία της ιδικής των πατρίδας. Στην περίπτωση αυτή θα μιλούσαμε για Αρχαία Τροία και όχι Τενέα. Η έννοια της αιχμαλωσίας τότε ήταν έξω από τις συνήθειες των στρατών. Δεν υπήρχαν κανόνες ανθρωπιάς για τους ηττημένους. Οι νικητές έφερναν λάφυρα, δούλους και γυναίκες από τις νικηφόρες εκστρατείες των. Εξάλλου αν από τον μακροχρόνιο πόλεμο είχαν εξαντληθεί οι Μυκηναίοι πως θα κουβαλούσαν τους εχθρούς μέσα στην πατρίδα τους; Εκείνο που με προβληματίζει είναι το γεγονός, γιατί οι Τενεάτες δεν πέρασαν μέσω της κλεισούρας του Αγιονορίου το Νυμφαίον όρος και μαζί με τον μυκηναϊκό στρατό να φθάσουν στον Αργολικό κάμπο και να εγκατασταθούν εκεί, αλλά παραμείναν στην απ’ εδώ πλευρά του Νυμφαίου όρους; Ωστόσο αν υπάρχουν υποστηρικτές ότι ο Αγαμέμνων έφερε Τρώες αιχμαλώτους τότε θ’ αντιτείνω την άποψη μου που αναφέρεται στις στρατιωτικές συνήθειες και των Ελλήνων και άλλων λαών της εποχής, όπου τους δούλους τους εγκαθιστούσαν σε τόπους βαρείας εργασίας, όπως σε μεταλλεία ή για την περίπτωση μας θα τους εγκαθιστούσαν ως δούλους στο χώρο πλησιέστερα της Ισθμίας για να τους χρησιμοποιούν στον Δίαυλο του Ισθμού, όπου και η ανάγκη σε χέρια ήταν μεγάλη. Δεν θα τους πήγαιναν στα μάκρυνα βουνά στα ακρότατα δηλαδή όρια της Κορινθίας, αν και οι Μυκήνες, ισχυρές επί της Κορίνθου, όριζαν τους χώρους ως τον Ακροκόρινθο. Με την πεποίθηση ότι επρόκειτο για φίλους Τενεάτες θα προσδιορίσουμε τώρα το χρόνο αφίξεως των στην Κορινθία με τούτο το σκεπτικό: αφού ο Τρωικός πόλεμος έγινε περίπου το 1180-1174 π.χ. και έληξε μετά δεκαετίαν αυτό σημαίνει ότι ο Αγαμέμνων έφθασε εδώ το 1160 π.χ. Όμως προτού αναφερθούμε στο χώρο όπου οι Τενεάτες εγκατεστάθηκαν θα ήθελα να σας απασχολήσω για λίγο με το ερώτημα: σε πιο λιμάνι άραγε αποβιβάστηκαν ο Αγαμέμνων με το στρατό του και τους Τενεάτες: Το ερώτημα στέκει αφού ως τα Σήμερα υπάρχουν δυο λιμάνια, το των Κεχραιών και το άλλο στον Κόρφο, που βρίσκεται κάπως κρυμμένο στα ανατολικά παράλια της Σολυγείας και χρησιμοποιήθηκε και στις μέρες μας για μυστικές αποστολές κατά την γερμανική κατοχή της Πατρίδος μας. Ο Αγαμέμνων μπορούσε ν’ αποβιβάσει το στρατό του σε όποιο λιμάνι ήθελε αφού οι Κορίνθιοι ήσαν φίλοι του και μάλιστα η Κόρινθος ήταν εξηρτημένη των Μυκηνών και οι Κορίνθιοι όντες Αχαιοί είχαν λάβει μέρος στον Τρωικό πόλεμο. Ήτο, επομένως πολύ φυσικό ο Αγαμέμνων μετά τη λήξη της εκστρατείας να επαναφέρει τους Κορίνθιους στην πατρίδα τους. Αυτό σημαίνει να τους αποβιβάσει στα Κορινθιακά λιμάνια, και μαζί με τους Κορινθίους αποβίβασε και τους φίλους του τους Τενεάτες. Άλλωστε από το λιμάνι των Κεχρεών παρέλαβε τους Κορίνθιους, όπου κατά την παράδοση η Ωραία Ελένη λούσθηκε στα κρυστάλλινα νερά της πηγής που χύνονται πλούσια ως τις μέρες μας. Έτσι η πηγή και η περιοχή πήρε την επωνυμία λουτρό Ωραίας Ελένης ως τα σήμερα. Και τώρα το επίμαχο ερώτημα: που πήγαν και εγκατεστάθηκαν οι Τενεάτες μετά την αποβίβαση των στο λιμάνι των Κεχρεών ή του Κόρφου ή και στα δυο λιμάνια αν τα πλοία ήσαν πολλά και η αποβίβαση θα μπορούσε να βραδύνει τον ρυθμό επιστροφής του μυκηναϊκού στρατού;

Υποστηρίζουμε ότι αποβιβασθέντες οι Τενεάτες εστράφησαν προς τις ορεινές περιοχές. Όσον αφορά στην τοποθεσία όπου εγκατεστάθηκαν στο χωριό Αθίκια στη θέση Κιάφα ή Οσία Ματρώνα ή Ματράγκα. Από την Τενεατική Πύλη ο επισκέπτης του Ακροκορίνθου διακρίνει καθαρότερα τη θέση αυτή. Μια άλλη άποψη υποστηρίζω ότι η Αρχαία Τενέα βρισκόταν μεταξύ Σολυγείας και Κλεωνών. Αυτό ενισχύει την άποψη ότι οι Τενεάτες αποβιβάστηκαν στο λιμάνι του Κόρφου και από εκεί, όπως θέλει η επικρατέστερη πλευρά, μέσω Αθικίων και Μονής Φανερωμένης έφθασαν στις παρυφές του Νυμφαίου όρους, όπου και η σημερινή Κλένια.   Σταθέντες εκεί ίδρυσαν την Αρχαία Τενέα.   Ο αείμνηστος πατέρας μου, Ιωάννης Παπαχρήστος, τοποθετεί τη θέση όπου ιδρύθηκε η Αρχαία Τενέα στο ύψωμα του όρους Τρήτου, στη θέση Κολώνες, καθώς με το τοπωνύμιο αυτό την αποκαλούν οι σημερινοί κάτοικοι του Χιλιομοδίου. Το Νυμφαίον όρος κοινώς Νυφίτσα, είναι τμήμα της συνεχούς οροσειράς του όρους Τρητού, του οποίου το όνομα οφείλεται στο ότι είναι διάτρητο από χαράδρες με αρχικήν την μεγάλη χαράδρα των Δερβενακίων, την προς Αργολίδα εκτεινομένην. Από το Λύρκειον όρος της Νεμέας ο Τρητός, δια μέσου ποικίλων κορυφογραμμών και κοιλάδων, φθάνει εις την θάλασσαν του Σαρωνικού όπου και ο λιμήν του Κόρφου. Στα όρια της σημερινής Κλένιας, όπου νοτίως αυτής ευρίσκονται οι πρόποδες του όρους Νυμφαίου και ανατολικώς το νεκροταφείον με τον ναόν του Αγίου Ιωάννου του Θεολόγου, εγκατεστάθηκαν οι Τενεάτες. Εκεί μάλιστα στο βορειότερο τμήμα της περιοχής της υπάρχει ένας λόφος του οποίου ή σύντομος ανάβαση προς την Κλένια και η κατάβαση προς το Χιλιομόδιον είναι πολύ απότομοι και δύσβατοι, σ’ αυτόν το λόφ υπήρχε η Ακρόπολις της Αρχαίας Τενέας, όπου ευρέθη το ιερόν του Απόλλωνος. Κάτω βορείως της Ακροπόλεως εκτείνετο η όλη πολιτεία της Τενέας, ιδρυθείσα το 1100 π.χ. περίπου. Προς τιμή του μεγάλου Θεού των Απόλλωνα οι Τενεάτες είχαν αφιερώσει και το περίφημον άγαλμα του Απόλλωνος, έργο του Κορίνθιου γλύπτη Εύχειρου, με παραγγελία εκ του Αιγιναίου Εργαστηρίου το 650 π.Χ. Το άγαλμα τούτο κατά την παράδοση εσυλήθη από τους Σλάβους και στη συνέχεια το άρπαξαν οι Αλαμανοί κατά την αιφνίδιαν εισβολής των στην Ελλάδα ή επωλήθη από αρχαιοκάπηλον και σήμερα κοσμεί το μουσείον του Μονάχου. Συνοψίζοντες θα πούμε ότι ανάμεσα Κλένιας και Χιλιομοδίου, δυτικώς ως τα ερείπια του Ναού των Ταξιαρχών και ανατολικώς ως τα όρια της Μονής Φανερωμένης είναι ο χώρος όπου οι Τενεάτες ίδρυσαν την καινούρια πατρίδα των. Πλησίον μάλιστα του χειμάρρου κάτωθεν του Χιλιομοδίου προς τη Μονή Φανερωμένης σε διάνοιξη αύλακος ευρέθη ο περίφημος Τενεατικός Κούρος. Μία δηλαδή ενεπίγραφος πλάκα παριστάνουσα δυο νέους, αθλητές, οι οποίοι αλοιμμένοι με έλαιον στο σώμα των, εχόρευαν τον πυρίχιον χορόν του θριάμβου με το άσμα του Τυρταίου… Αλλά και πριν λίγα χρόνια ευρέθη τάφος νεαρής γυναικός ακριβώς όπως τον αντίκρυσα- εκεί όπου διχάζεται ο δρόμος προς τη Μονή Φανερωμένης και πηγαίνει προς την Καμαρέττα, συνεχίζοντας βέβαια προς τη Μονή, όπου συναντιέται στον πλάτανο και την μεγάλη καρυδιά, εκεί και η βρύση της Μονής. Πανάρχαια βρύση που πίνουν στο Χιλιομόδι. Δεν γνωρίζω τι είπαν οι αρχαιολόγοι για τον τάφο αυτό της νεανίδος, και δεν γνωρίζω αν εκεί υπάρχουν κι άλλοι τάφοι κρυμμένοι στη γη. Προσωπικά υποθέτω ότι θα υπάρχουν κι άλλοι τάφοι κρυμμένοι στη γη. Προσωπικά υποθέτω ότι θα υπάρχουν κι άλλοι τάφοι και ότι εφόσον, μετά βεβαιότητας ο ευρεθείς τάφος είναι αρχαίας περιόδου, πιθανολογώ ότι εκεί θα ήταν το νεκροταφείο της Αρχαίας Τενέας. Αν μόνο αυτός υπάρχει εκεί τότε η νεάνις αυτή απέθανε κατά την μεταφορά των Τενεατών από το λιμάνι του Κόρφου δια μέσου Αθικίων, ταλοαπωρηθείσα και από το θαλάσσιο ταξίδι και την ως εκεί οδοιπορία. Και ετάφη στο σημείον αυτό προτού το όλο σώμα των πορευομένων μπει στην Κλεισούρα του Αγιονορίου και διεκποαρεωθεί στην Αργολίδα. Μα, και αν οι Τενεάτες αποβιβάστηκαν στο λιμάνι των Κεχροαών, τότε, και πάλι μπορούσαν ν’ ακολουθήσουν το δρόμο που αφήνω δυτικά το Χιλιομόδιον και ανατολικά τη Μονή Φανερωμένης. Ο δρόμος αυτός που και Κοντοπορία ονομάζεται είναι γνωστός και χαραγμένος στους επιτελικούς χάρτες των χωρών. Τον γνώριζαν και οι Αγγλοι οι οποίοι για ν’ αποφύγουν τα Στούκας τον έπαιρναν για να βρεθούν συντομότερα στην Αργολίδα αποφεύγοντας τα στενά των Δερβενακίων όπου οι εχθροί τους σφυροκοπούσαν ανετότερα.

Συνοψίζοντας θα μπορούσα να σημειώσω τα εξής:

1. Η Αρχαία Τενέα ιδρύθηκε από Τενεάτες που έφερε μαζί του ο Αγαμέμνων.

2. Δεν είναι αληθοφανής ή δεν ταιριάζει στα ελληνικά δεδομένα η άποψη ότι οι Τενεάτες ήρθαν εδώ ως αιχμάλωτοι του Ελληνικού στρατού κατά τον Τρωικό πόλεμο.

3. Για να μην διεκπεραιωθούν στην Αργολική γη φαίνεται ότι εδωρήθηκαν από τον Αγαμέμνωνα στους Κορινθίους για να τους βοηθούν σε πάσης φύσεως εργασίες, και τους εγκατέστησε ο Αγαμέμνων πλησίον της Κορίνθου επειδή είχε τη δύναμη και το δικαίωμα να το πράξει ορίζοντας την Κορινθιακή γη όπως της δικαιούμεθα εμείς σήμερα και όχι οι Αργείοι.

4.  Οι Τενεάτες εγκατεστιιθέντες στα ορεινά όπου της Κορινθίας ανέπτυξαν πλούσια κτηνοτροφία και αιγών, ζώντας ειρηνικά και λατρεύοντας τους Θεούς της ελληνικής αρχαιότητας.