Γιατί ανάβουμε τις φωτιές του Άη Γιάννη το θερινό ηλιοστάσιο- Η μεγάλη γιορτή του Ήλιου

Το καλοκαίρι ξεκίνησε και επίσημα με το θερινό ηλιοστάσιο στο βόρειο ημισφαίριο και οι φωτιές του Άη Γιάννη σε πολλές γωνιές του κόσμου αντηχούν στο χρόνο τις παραδόσεις της ανθρωπότητας. Η μεγαλύτερη μέρα του χρόνου σηματοδοτεί το απόγειο της δύναμης του Ήλιου αφού πλέον οι μέρες θα αρχίσουν σταδιακά να μικραίνουν έως ότου εξισωθούν με τις νύχτες κατά την φθινοπωρινή ισημερία και φτάσουμε αντίστοιχα στο χειμερινό ηλιοστάσιο το Δεκέμβριο οπότε θα έχουμε την μικρότερη σε διάρκεια μέρα του χρόνου. Αυτό δεν θα μπορούσε να περάσει απαρατήρητο από τους αρχαίους πολιτισμούς που είχαν θεοποιήσει τον ζωοδότη Ήλιο.

Η μεγαλύτερη μέρα του χρόνου γιορτάζεται με πυρές από τα βάθη των αιώνων σε πολλούς λαούς του πλανήτη, με πολλές παραδόσεις να συνοδεύουν το κοινό ιστορικό υπόβαθρο που ανάγεται στους πρώτους πολιτισμούς της ιστορίας και απέκτησε το χαρακτήρα συλλογικής μνήμης της ανθρωπότητας.

Έπρεπε λοιπόν να του δώσουν δύναμη να αντέξει τη δοκιμασία καθώς οι μέρες αρχίζουν να χάνουν σε διάρκεια. Και αυτός ο τρόπος ήταν οι μεγάλες πυρές που άναβαν κατά τη διάρκεια του θερινού ηλιοστασίου. Με την επικράτηση του Χριστιανισμού και αυτή, όπως πολλές άλλες παγανιστικές παραδόσεις, επιβίωσε έχοντας ισχυρούς δεσμούς με τις κοινωνίες και μετασχηματίστηκε αποκτώντας Χριστιανικό «προφίλ», με τις φωτιές του Άη Γιάννη οπότε ρίχνονται στην πυρά τα στεφάνια της Άνοιξης που φτιάχτηκαν την πρωτομαγιά. Η αρχαία παράδοση συσχετίστηκε ώστε να περάσει ομαλά στη Χριστιανική με το γενέθλιο του Αγίου Ιωάννη του Βαπτιστή στις 24 Ιουνίου. Κατ΄ αντιστοιχία τα φώτα των Χριστουγέννων αποτελούν τον αντικατοπτρισμό της ανάλογης παράδοσης καθώς μέσα στην καρδιά της νύχτας του χειμερινού ηλιοστασίου οι άνθρωποι άναβαν εκ νέου πυρές για τον ίδιο λόγο, να στηρίξουν τον Ήλιο στην προσπάθεια του να κερδίσει τη μάχη με τη νύχτα. Και έτσι εγένετο η λάμψη –κυριολεκτικά- των Χριστουγέννων με τα φώτα να ανακαλούν στη μνήμη εκείνες τις αρχαίες πυρές που μεταφέρθηκαν στο Χριστιανικό κόσμο ως η λάμψη της μεγάλης γιορτής, της γέννησης του Χριστού που ορίστηκε για να αντικαταστήσει τις παγανιστικές για το χειμερινό ηλιοστάσιο (διαβάστε περισσότερα εδώ).

Η μεγαλύτερη μέρα του χρόνου γιορτάζεται με πυρές από τα βάθη των αιώνων σε πολλούς λαούς του πλανήτη, με πολλές παραδόσεις να συνοδεύουν το κοινό ιστορικό υπόβαθρο που ανάγεται στους πρώτους πολιτισμούς της ιστορίας και απέκτησε το χαρακτήρα συλλογικής μνήμης της ανθρωπότητας. Στο Τίρολο για παράδειγμα τη νύχτα της 21ης Ιουνίου τα βουνά μετατρέπονται σε σκηνικό ενός υπερθεάματος με τις φωτιές που ανάβουν οι ντόπιοι σε ανάμνηση των πυρών που άναψαν στα 1796 όταν οι κάτοικοι προσπαθούσαν να αποκρούσουν τους εισβολείς Γάλλους. Στη Φλωρεντία εκτός από τις φωτιές το πνεύμα της γιορτής συνοδεύουν πυροτεχνήματα και δραματοποιήσεις της ζωής και του θανάτου του Αγίου Ιωάννη του Βαπτιστή ενώ στην ύπαιθρο της Βρετανίας οι πυρές θεωρούνταν ότι έδιωχναν το κακό και τους δράκους που πιστεύονταν ότι μάστιζαν πολλές περιοχές της γηραιάς Αλβιόνας. Η εκδίωξη του κακού ήταν μια σημαντική παράμετρος της πρακτικής των πυρών του Ιουνίου καθώς οι άνθρωποι πίστευαν ότι η φωτιά μπορεί να διώξει τα κακά πνεύματα και τους δαίμονες που ήταν πιο δυνατά την περίοδο του θερινού ηλιοστασίου. Ιστορικά οι πυρές του Άη Γιάννη κοντά στο θερινό ηλιοστάσιο καταγράφονται από το μεσαίωνα σε διάφορα κείμενα που περιγράφουν τις ποικίλες εκδηλώσεις ανάλογα την περιοχή συνδέοντας τις με την κάθαρση και την εκδίωξη του κακού. Αξίζει να σημειωθεί ότι σε πολλούς λαούς της Ευρώπης οι φωτιές αυτές αναφέρονται ως «του Άη Γιάννη» λόγω της γιορτής του γενέθλιου του Προδρόμου και απέκτησαν το θεολογικό υπόβαθρο του συμβολισμού της έλευσης του Χριστού, που συνδέεται με το φως. Η δε σχέση και με το υγρό στοιχείο όπως πέρασε και σε μας μέσω του κλήδονα δεν είναι τυχαία συνδεδεμένη με τον Άγιο Ιωάννη ο οποίος βάπτισε τον Ιησού στον Ιορδάνη. Για το λόγο αυτό σε ποτάμια, όπως ο Ρήνος στη Γερμανία, οι κάτοικοι τον μεσαίωνα πίστευαν ότι τα νερά είχαν ξεχωριστές ιδιότητες το θερινό ηλιοστάσιο, ενώ στη Σουηδία οι πιστοί πήγαιναν εκείνη την ημέρα σε πηγές σε ανάμνηση της βάπτισης του Χριστού. Για κάποιους λαούς μάλιστα ήταν η ιδανική μέρα για τη βάπτιση των παιδιών με τις τελετές να γίνονται συνοδεία αναμένων πυρσών. Οι αρχαίες γιορτές για τη μεγαλύτερη μέρα του χρόνου διαρκούσαν αρκετές ημέρες, όσες και η προετοιμασία σε μας, για τον κλήδονα την παραμονή του Άη Γιάννη. Το ηλιοστάσιο δεν πέρασε απαρατήρητο όμως και από τους λαούς της Ασίας ή της κεντρικής και νότιας Αμερικής με την αναβίωση των παγανιστικών γιορτών να είναι και σήμερα δημοφιλείς , κυρίως για τους τουρίστες. Ιστορικοί υποστηρίζουν ότι οι ρίζες των πυρών του θερινού ηλιοστασίου βρίσκονται στις νεολιθικές κοινωνίες όταν ο άνθρωπος παρατήρησε το φαινόμενο και το ιεράρχησε ψηλά στις θρησκευτικές του πεποιθήσεις συνδέοντας το ημερολογιακά με τις περιόδους παραγωγής της καλοκαιρινής σοδιάς.

Παράλληλα σε περιπτώσεις, όπως εκείνη της αρχαίας Αιγύπτου, οι κάτοικοι διαπίστωσαν ότι το θερινό ηλιοστάσιο αντιστοιχούσε στην περίοδο που τα νερά του Νείλου έφταναν στο υψηλότερο επίπεδο με αποτέλεσμα να το χρησιμοποιήσουν ως χρονικό ορόσημο για να προβλέπουν τις ετήσιες πλημμύρες του ζωοδότη για την Αίγυπτο, ποταμού. Μεγάλη ήταν η σημασία του θερινού ηλιοστασίου και για τον κλασικό κόσμο της αρχαίας Ελλάδας και της Ρώμης σηματοδοτώντας μεγάλες γιορτές και εκδηλώσεις , όπως τα Κρόνια, προς τιμήν του Κρόνου, οι πρώτοι και τα Vestalia προς τιμήν της Vesta, παρεμφερούς της Εστίας, θεότητα, οι δεύτεροι. Για τους Κινέζους το θερινό ηλιοστάσιο τιμούνταν η φύση μέσω της θεότητας «yin» που σχετίζεται με τη φύση και το θηλυκό στοιχείο. Για τους Βίκινγκ η περίοδος αυτή ήταν η κατάλληλη για να συζητηθούν μεγάλα ζητήματα, ενώ για τους σαμάνους της Αμερικής ήταν ο χρόνος που έπρεπε να υμνήσουν τον ήλιο λαμβάνοντας τις πρώτες ακτίνες του καθώς ανέτειλε στο ηλιοστάσιο. Τις πεποιθήσεις αυτές αποτυπώνουν οι αστρονομικές γνώσεις των αρχαίων που τους οδήγησαν στον προσανατολισμό μνημείων με βάση τις ισημερίες και τα ηλιοστάσια.

Από τα πιο χαρακτηριστικά παραδείγματα είναι τα κορυφαία μνημεία της Αιγύπτου με τον ήλιο να ανατέλλει κατά τη διάρκεια του θερινού ηλιοστασίου ανάμεσα στις πυραμίδες του Χέωπα και του Χεφρήνου κοιτώντας από την πλευρά της Σφίγγας. Ευθυγραμμισμένο με την ανατολή κατά τη συγκεκριμένη ημέρα είναι άλλωστε και το πιο γνωστό μεγαλιθικό μνημείο της Βρετανίας και της Ευρώπης, το Στόουνχετζ όπου ακόμα και σήμερα τα ηλιοστάσια και οι ισημερίες συγκεντρώνουν πλήθος κόσμου που αναβιώνει τις αρχαίες παραδόσεις προσπαθώντας να λάβει την ενέργεια από τις πρώτες ακτίνες του ανατέλλοντος Ηλίου.